काठमाडौं। भारतमा आतंकवादको आरोप लागेर पक्राउ परेका क्रिस्चियन पादरी फादर सतन स्वामीलाई अदालतले अक्टोबर २३ सम्मको लागि न्यायिक हिरासतमा पठाएको छ । झारखण्ड राज्यको राँचीमा बस्दै आएका ८३ वर्षका स्वामी पादरी र अभियन्ताको रुपमा परिचित थिए । भारतले नेशनल इन्भेष्टिगेसन एजेन्सी (एनआइए)ले उनलाई बिहीबार राँचीबाटै हिरासतमा लिएको थियो । हिरासतमा लिएपछि मुम्बइको अदालतमा उपस्थित गराएर अनुसन्धानको लागि न्यायिक हिरासतमा राखिएका स्वामी भारतमा आतंकवादको आरोप लाग्ने सबैभन्दा वृद्ध व्यक्ति भएको बीबीसीका संवाददाता सौतिक विश्वासको रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

रिपोर्टका अनुसार एनआइएले उनलाई २०१८ मा भएको जातीय दंगा र माओवादीहरुसँग सम्बन्ध भएको आरोपमा पक्राउ गरेको हो । माओवादी भारतका पूर्वी र मध्य राज्यहरुमा सक्रिय विद्रोही राजनैतिक समूह हो । उनी पक्राउ पर्नुभन्दा केही दिनअघि रेकर्ड गरिएको एक भिडियोमा फादर स्वामीले जुलाइमा आफूसँग ५ दिनको अवधिमा १५ घण्टासम्म सोधपुछ गरिएको बताएका छन् । उनले एजेन्टहरुले आफ्नो कम्प्युटरबाट केही अंशहरु नियतवश निकालेर आफ्नो सम्बन्ध माओवादीसँग भएको प्रमाणित गर्ने प्रयास गरेको आरोप लगाएका छन् । उनले कम्प्युटरमा भेटिएका सामग्रीहरु आफ्नो नभएको दावी गर्दै आफूलाई फसाउन गुपचुप रुपमा आफ्नो कम्प्युटरमा राखिएको दावी गरेका छन् ।

जून २०१८ देखि अहिलेसम्म नरेन्द्र मोदीको बीजेपी सरकारले २०१८ मा महाराष्ट्रको भीम कोरेगांवमा भएको हिंसामा संलग्न भएको अभियोगमा १६ जनालाई जेलमा हालिसकेको छ । यसरी जेलमा पर्नेहरुमा भारतका प्रतिष्ठित विद्वानहरु, वकिलहरु, शिक्षाविदहरु, सांस्कृतिक अभियन्ता र एकजना कवि पनि छन् । ती कवि पछि जेलमा कोरोना संक्रमित भएका थिए । यी सबैले पटक पटक जमानतको लागि निवेदन दिए पनि हरेक पटक एउटा आतंकवादविरोधी कानुनमा टेकेर निवेदन अस्वीकृत भएको छ । अहिले कैयौं पर्यवेक्षकहरुले यो कानुन भाजपा सरकारले आफूसँग असहमत हुनेहरुलाई समाप्त पार्न प्रयोग गरिरहेको विश्वास गर्छन् ।

‘यो अत्यन्तै भयावह छ । भारतमा मानवअधिकार रक्षकहरुमाथि यति चरम दमन कहिल्यै भएको थिएन’ युनिभर्सिटी अफ मासाचुसेट्समा सार्वजनिक नीतिको प्राध्यापक संगीता कामतले भनिन् । कामतका अनुसार यो स्थिति १९७५ को स्थितिसँग मिल्दोजुल्दो छ जतिबेला तत्कालीन प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले इमरजेन्सी लगाएर नागरिक अधिकारमाथि बन्देज लगाउँदै सेन्सरसिप लागू गराएकी थिइन् । ‘यो त्योभन्दा अझै खतरनाक छ किनकि यो अघोषित इमरजेन्सी हो’ उनले भनिन् ।

फादर स्वामी केही समयदेखि अनुसन्धान एजेन्सीको निगरानीमा थिए । विगत २ वर्षमा उनको घरमा २ पटक छापा मारियो । एक भिडियोमा उनले भनेअनुसार यो छापा उनलाई अतिवादी बामपन्थी समूहसँग सम्बन्धित रहेको जसरी भए पनि प्रमाणित गर्ने नियतले मारिएको थियो । तर, यी अभियन्तालाई चिन्नेहरु भन्छन् – उनले १९९१ मा झारखण्ड आएदेखि नै आफ्नो जीवन आदिवासीहरुको उत्थानमा समर्पित गरेका थिए । आदिवासीको अधिकार रक्षाको लागि सन् २००० मा विहार विभाजन गरेर झारखण्ड राज्य बने पनि यो राज्य विकासका दृष्टिले पछि छ र यहाँका आदिवासीहरु राज्यबाट पाखा पारिएका छन् । र, फादर स्वामीकासहयोगीहरु भन्छन् – उनी अथक रुपमा यी आदिवासीको अधिकारको लागि लडिरहे ।

उनी माओवादीको आरोपमा जेलमा हालिएका ३ हजार युवायुवतीको रिहाइको लागि उच्च अदालतसम्म पुगेका थिए । उनी यहाँका आदिवासीहरुलाई उनीहरुको अधिकारबारे जानकारी दिन दुर्गम गाउँहरुसम्म पुगेका थिए । उनले आदिवासीहरुलाई कसरी उनीहरुको स्वीकृतिबिना उनहिरुको क्षेत्रमा बाँध, खानी र शहरहरु निर्माण गरिँदैछ भन्नेबारे सचेत गराए । कसरी आदिवासीहरुलाई बिना मुआब्जा भूमिबाट बञ्चित गराइँदैछ भन्नेबारे उनले यहाँको समुदायलाई सचेत बनाएका थिए ।

उनले २०१८ मा आदिवासीहरुले गरेको विद्रोहप्रसित खुला रुपमा सहानुभूति दर्शाउँदै संसाधन र साझा भूमिमा आदिवासीको अधिकारबारे वकालत गरेका थिए । उनले कसरी ठूला व्यवसायिक संगठनहरुले आदिवासीको जमिन फ्याक्ट्री र खानीको लागि खोसिरहेका छन् भन्नेबारे लेखहरु पनि प्रकाशित गरिरहे । भारतको स्वतन्त्रतापछि १७ लाखभन्दा बढी भारतीयहरुको जमिन पावर स्टेशन, सिंचाइ परियोजना र फ्याक्ट्रीको लागि अधिग्रहण गरेर उनीहरुलाई विस्थापित गरिएको छ ।

आफ्नो बिग्रँदो स्वास्थ्य अवस्थाका बावजुद फादर स्वामीले आदिवासीको पक्षमा बोल्ने कुनै अवसर गुमाएनन् । उनी एकपटक क्यान्सरको संक्रमण र तीनपटकको शल्यक्रियापछि बाँचेका हुन् । उनका हात अनियन्त्रित रुपमा काँप्छन् र डाक्टरहरुले अहिलेसम्म यसको कारण पत्ता लगाउन सकेका छैनन् । उनी खाना खान सक्दैनन्, खुवाउनुपर्छ । उनी अगाडि टेबलमा राखिएको चिया सुइरोको सहाराले पिउँछन् । केही वर्षअघि उनी काँपिरहेका हातले प्लेकार्ड समातेर भीडको हिंसाविरुद्धको एक जुलुसमा सहभागी भएका थिए । ‘यहाँको प्रतिबद्धता र यस्तोसम्म छ’ स्थानीय अभियन्ता सिराज दत्ताले भने ।

बेल्जियममा जन्मिएर भारतमा कार्यरत विकास अर्थशास्त्री जीन ड्रेजले फदर स्वामीलाई ‘समयप्रति प्रतिबद्ध, निष्पक्ष र आफ्नो उद्देश्यप्रति प्रतिबद्ध भद्र र इमानदार व्यक्ति’को रुपमा परिभाषित गर्छन् । ड्रेजले स्वामीलाई एक दशकभन्दा धेरै समयदेखि चिन्छन् । ‘उनको माओवादीप्रति सहानुभूति हुन सक्छ र उनले संगठितत व्यक्तिहरुलाई सहयोग गरेका हुन सक्लान् । यो झारखण्डजस्तो ठाउँमा असामान्य होइन । तर, त्यसले उनलाई माओवादी बनाउँदैन । उनको गिरफ्तारी प्रतिपक्षलाई दबाउन गरिएको ठूलो प्रयासकै एक भाग हो’ ड्रेजले बीबीसीसँग भने ‘उनलाई अहिले ती जनतालाई जस्तै व्यवहार गरिएको छ जसको रक्षाको लागि उनी जीवनभर लडिरहे ।’

उनका साथहिरुका अनुसार फादर स्वामीको अभियानको सुरुवात उनी युनिभर्सिटी अफ मनिलामा हुँदा नै भएको थियो । उनले आफ्ना साथीहरुसँग आफू फर्डिनान्ट मार्कोस (फिलिपिन्सका तत्कालीन राष्ट्रपति) को भ्रष्ट र क्रुर शासनसत्ता फाल्न त्यहाँका जनताले चलाएको अभियानबाट प्रभावित भएको बताउने गर्थे । फादर स्वामी किसानका छोरा हुन् र उनकी आमा तमिलनाडुकी हुन् । उनले एक दशकभन्दा धेरै समय बैंगलोरमा सिमान्तकृत समुदायका अगुवाहरुलाई प्रशिक्षित गर्ने एक स्कुलको नेतृत्व गरेका थिए । ‘सतनका लागि अरु सबथोकभन्दा आम मानिसहरु महत्वपूर्ण थिए । उनले आमा मानिसको साथमा रहन चर्चका पर्खालहरु नाघेका थिए’ फादरका एक साथी तथा अभियन्ता जेभियर डियाजले भने ।

उनी आफूले गुमाएका कुराहरुप्रति पनि सामाजिक थिए । दुई महिनाअघि उनका भान्जा चेन्नइमा कोभिड १९ का कारण मरे । उनकी दिदी सम्भवतः छोरा गुमाएको पीरले मरिन् । डियाजका अनुसार त्यतिबेला फादर स्वामीले भनेका थिए ‘यो मेरो व्यक्तिगत गुमाइ हो । तर, जब यति धेरै मानिसहरु यो रोगका कारण मरिरहेका छन् भने हामीले उनीहरुले गुमाएका कुराहरुबारे पनि सोच्नुपर्छ ।’ एनआइएका एजेन्टहरु आउनुभन्दा केही हप्ताअघि डियाजको घरमा डिनरका क्रममा यी दुईले भविष्य र आसन्न गिरफ्तारीको बारेमा कुरा गरेका थिए । ‘मेरा ब्यागहरु प्याक छन् र म जानको लागि तयार छु’ फादर स्वामीले डियाजसँग भनेका थिए ।