काठमाडौंको बिहान घाम अझै हल्का थियो। शहरको हावामा हल्का धुलो उडिरहेको थियो, तर त्यो धुलो पनि रमेशको मनको असन्तुष्टिको प्रतीक जस्तो देखिन्थ्यो। रमेश १२ वर्षदेखि सरकारी सेवामा थिए-निजामती प्रशासन, कार्यालयको ढोका र अनुशासनको कठोर नियम उनको जीवनको हिस्सा बनेका थिए। तर आज उनको मुटु भारी थियो।

उनी सम्झिरहेका थिए-उनी सक्षम, मेधावी, मेहनती थिए तर कसरी सरकारी संरचना, नीति र नेतृत्वको उदासीनताले उनलाई निराश बनाएको छ। रमेशको आँखामा हरेक फाइल, हरेक बैठक, हरेक नीति केवल नियमको कागजजस्तो देखिन्थ्यो, मानवताको मूल्य हराएको।

“मेरो १२ वर्षको सेवा, मेरो प्रयास-सब व्यर्थ?” रमेशले मनमनै सोचे।

उनको काममा नियमितता र निष्ठा थियो। दिनभर रिपोर्ट तयार पार्ने, नीति लागु गर्ने, नागरिकको सेवा सुनिश्चित गर्ने। तर जब गल्ती भयो, सजाय तुरुन्त। जब निर्दोष रहे—संरक्षण शून्य।

काठमाडौंबाट टेक्साससम्म, देशको सीमा र शहरको गल्लीसम्म, मेधावी युवाहरू विदेश पलायन गरिरहेका थिए। रमेशलाई थाहा थियो-कति साथीहरू, कति नयाँ प्रतिभाशाली सहकर्मीहरूले देश छाडेर सपनाको आकासमा उडे। “ब्रेन ड्रेन,” अधिकारीहरूले भन्छन्। तर रमेशलाई यो केवल शब्द मात्र नभई वास्तविकता जस्तो लाग्थ्यो-देशको भविष्य उजाड हुँदै गएको।

रमेश बिहान कार्यालय पुगे। कर्मचारीहरूले उनीसंग सान्त्वना मागे। “सर,” एउटी युवतीले भनिन्, “म विदेश जान खोज्दैछु। यहाँ तलब र अवसर पर्याप्त छैन।” रमेशले केवल मुस्कुराए, तर मनभित्र चोट लाग्यो। यो युवाशक्ति, जसको सपना सरकारी सेवामा राष्ट्र निर्माण गर्नु थियो, बाध्यताले विदेश जान बाध्य थियो।

कम्प्युटरको स्क्रीनमा सरकारी रिपोर्ट खुल्यो। ८५% कर्मचारीको पारिश्रमिक न्यूनतम जीवन स्तर भन्दा कम। साना टेबल, कागजको डोर, प्रशासनिक नियम-सब भ्रष्टाचार र राजनीति देखाउने। तर असली दोष कर्मचारीको थिएन। संरचना दोषपूर्ण, नीति अधुरो, नेतृत्व उदासीन।

रमेशले हावा हेरे। कार्यालयको सानो झ्यालबाट हावा भित्र पस्दै थियो। धुलो, घाम र हल्का चिसो-सब मिलेर उसको मनको खचक्कापनलाई दर्शाइरहेका थिए। घामले कार्यालयको फाइललाई प्रकाश दिएको थियो, तर रमेशको मनमा उज्यालो थिएन।

उसको सहकर्मीले कुरा सुरु गर्‍याे-“सर, यो समाचार पढ्नुभयो? कर्मचारीहरू दोषी देखाइएका छन्, तर राज्यको संरचना दोष मुक्त देखिन्छ। हामी केवल कठपुतली जस्तै हौं।”

रमेशले गहिरो सास लिए। उनले सम्झे-कसरी पहिलो वर्षको जोशले भरिएका कर्मचारी कालान्तरमा निराशा र गालीको शिकार हुन्छन्। समाजले उनीहरूलाई ‘गल्ती गर्ने पात्र’ मात्र मान्छ। नागरिकले अपेक्षा राख्छ-काम नगरेको दोष, काम गर्दा अपमान।

तर रमेशले केवल विचार गरेनन्, उनले योजना पनि बनाएका थिए। उनले मनमनै निर्णय गरे—अब राज्य र समाजलाई विश्वास दिनुपर्छ कि कर्मचारी केवल दोषी होइनन्, राष्ट्र निर्माणका मेरुदण्ड हुन्।

“हामीलाई केवल सजाय र गाली होइन, सम्मान र सुरक्षा चाहिन्छ,” रमेशले भने। “हामीले हाम्रो पारिश्रमिक, जीवनस्तर, करियर ग्रोथ सुनिश्चित नभएसम्म उत्कृष्ट युवाशक्ति टिक्न सक्दैन।”

साँझ भयो। कार्यालयको ढोका बन्द भयो, शहरको हल्का धुलो हावामा उडिरहेको थियो। रमेशले एक्लै बाहिर निस्के। सडक खाली थियो, तर उनले टेक्सासको मैदानको दृश्य सम्झिए-सुख्खा घाँस, अस्ताउँदै सूर्य, रिडेको आकाश। यो दृश्य उसकै मनको स्थिति जस्तो थियो।

“म रित्तो खल्ती, रित्तो मन, रित्तो जीवनसँग जुधिरहेको छु,” रमेशले मनमनै भने। तर अब, उनले आशा देखे। हावा चलिरहे, सूर्य अस्ताइरहे, तर भोलि फेरि उकालो लाग्नेछ।

रमेशले ठान्यो-सुरुवात गर्नु पर्छ। सर्वप्रथम कर्मचारीको जीवनस्तर उकास्नुपर्छ। तलब, सुविधा, स्वास्थ्य, शिक्षा-यी सबै सुनिश्चित गर्नुपर्छ। द्वितीय, कर्मचारीको गरिमा र सम्मान पुनर्स्थापना गर्नुपर्छ। समाज र राज्यले मिलेर नकारात्मक प्रचार हटाउनु पर्छ। तेस्रो, कर्मचारीको करियर ग्रोथ, तालिम, क्षमता विकास, अनुसन्धान र अध्ययनका अवसरहरू सुनिश्चित गर्नु पर्छ।

रमेशले आफ्नो मनमा योजना बनाए-प्रत्येक विभागमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता सुनिश्चित गर्ने। राजनीतिक हस्तक्षेप कम गर्ने, डिजिटल रूपान्तरणमा जोड दिने। यसले कर्मचारीको मनोबल बढाउने र ब्रेन ड्रेन रोक्नेछ।

रात भयो। शहरको आकाशमा ताराहरू चम्किन थाले। रमेशले आफूलाई सम्झायो-“अन्धकार स्थायी होइन। बिहान आउनेछ। मेरो प्रयास, मेरो नेतृत्व, मेरो योजना नयाँ उज्यालो ल्याउनेछ।”

अर्को दिन, कार्यालयमा रमेशले सबै कर्मचारीसँग बैठक राखे। उनले स्पष्ट गराए-“अबदेखि हामी केवल नियमको कठपुतली होइनौं। हाम्रो सेवा, हाम्रो जीवनस्तर, हाम्रो सम्मान सबै सुनिश्चित गरिनेछ। हामी राष्ट्रको मेरुदण्ड हौं, र राष्ट्रको उज्यालो हामी बिना सम्भव छैन।”

सहकर्मीहरूले आँखा चम्काए। उनीहरूलाई पहिलो पटक लाग्यो-कोही आफ्नो पक्षमा छ। उनीहरूको पीडा सुन्ने, उनीहरूको सम्मान गर्ने।

रमेशले बाहिर निस्के। शहरको धुलो, हल्का हावा, हल्का सूर्यको उज्यालो-सबै उसलाई सन्देश दिइरहेको थियो। राष्ट्र निर्माण केवल कागजमा होइन, मानव जीवनमा आधारित छ। कर्मचारीको सम्मान बिना देश समृद्ध हुन सक्दैन।

रमेशले मनमनै शपथ गरे-“अब म कर्मचारीको अधिकारको आवाज हुनेछु। म समाज र राज्यबीच विश्वासको पुल निर्माण गर्नेछु। म ब्रेन ड्रेन रोक्ने, सरकारी सेवा पुनर्जागरण गर्ने।”

सडकको हल्का धुलोमा रमेशको छायाँ लामो देखिन्थ्यो। छायाँले उसलाई सम्झायो-यतिबेला सानो प्रयासले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ। सरकारी सेवा, जसलाई देशको मेरुदण्ड भनिन्छ, अब केवल तितो अनुभव र निराशा मात्र होइन, भविष्य निर्माणको आधार बन्न सक्छ।

रमेशको दृष्टि भविष्यमा थियो। उनले सोच्न थाले-“कसरी सबै मेधावी युवा, जो विदेश जान बाध्य छन्, नेपालमै बसेर राष्ट्र निर्माणमा योगदान दिन सक्छन्। कसरी राज्य, समाज र कर्मचारी मिलेर समृद्धि र सुशासन सुनिश्चित गर्न सक्छन्।”

धुलोले भरिएको सडक, हल्का हावा, अस्ताउँदै सूर्य-सब रमेशको मनको प्रतिबिम्ब बने। रित्तो खल्ती, रित्तो मन, रित्तो जीवन—अब केवल प्रेरणा बने।
रमेश अगाडि बढे।

शहर, देश, कर्मचारी, राष्ट्र-सबैको भविष्य निर्माणको जिम्मेवारी उनको काँधमा थियो। तर अब उनले स्पष्ट देखे—यदि योजना, नीति र मानव मूल्यको साथ काम गरिन्छ भने, सरकारी सेवा केवल ‘सजाय’ होइन, ‘सपना’ बन्न सक्छ।