बिहानको पहिलो सूर्यको सुनौलो किरणले गल्लीभरि हराभरा केराका बोटमा चमक फैलाउँदै थियो। गल्लीमा कोही बच्चा खेलिरहेका थिए भने वृद्धहरू घरको आँगनमा बसेर चुपचाप सूर्यको ताप ग्रहण गर्दै थिए। यता जुगरानीको घरमा बिहानको व्यस्तता सुरु भएको थियो।

जुगरानी, घरको एकान्त भान्छामा, भात पकाउँदै थिइन्। उनको हात तातो पानी र घामपानीले थकित भए पनि मनमा भारीपन थियो। “आज पनि जे जति काम गरेँ, आम्दानी भने के?” उनले मनमनै भनिन्। उनको आँखामा थकान र निराशाको मिश्रित छाया देखिन्थ्यो।

घरका सदस्यहरू उनलाई हेर्दा सन्तुष्ट भएजस्तो थिएनन्। भान्छा, धान छान्ने काम, कपडा धोने र अन्य घरायसी कार्य-सबै उनी गर्थिन्, तर त्यो मेहनतबाट घरमा पर्याप्त आम्दानी आउँदैन थियो। मनभित्रको निराशा र भविष्यप्रतिको अनिश्चितता उनलाई भित्रभित्रै थिचिरहेको थियो।

जुगरानीले सोचिन, “के मेरो जीवन यस्तै बित्दै जाने हो? के म कहिल्यै केही सिकेर आफ्नो पैतृक गाउँमै आत्मनिर्भर बन्न सक्नेछु?” त्यो बिहान उनी आफ्नो भविष्यप्रति असमन्जस र नयाँ अवसरको खोजीमा थिए।

घरको कोठामा बस्दा उनी सोच्थिन्, “यदि केही सीप सिकेँ भने, केही आम्दानी पनि हुन सक्थ्यो होला।” तर, अवसर कहाँबाट आउँछ भन्ने सोचमा उनी अल्झिरहेकी थिइन्।

एक बिहान, टीकापुर नगरपालिकाको गल्लीभरि हल्का हावा चलिरहेको थियो। धनसिंहपुर एकता समाज बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाका कर्मचारीहरू गाउँको बीच मैदानमा आए। उनीहरूको उपस्थितिले गल्लीभरि उत्सुकता र हल्का हलचल सिर्जना गर्यो। गाउँका महिलाहरू पनि जानकारी पाएर जिज्ञासु भएर तिनीहरूलाई हेर्न भेला भए।

कर्मचारीहरूले घोषणा गरे, “हामी २५ दिने निःशुल्क उद्यमशीलता तालिम सञ्चालन गर्दैछौं। यस तालिमले तपाईंहरूलाई सीप सिक्न र आत्मनिर्भर बन्न मद्दत गर्नेछ। साथै, योग्य उपकरण र ५० प्रतिशत अनुदान पनि प्रदान गरिनेछ।”

जुगरानीले यो खबर सुन्दा मनमा अनौठो उत्साह र आशा जाग्यो। उनी सोचिन्, “यो मेरो जीवन बदल्ने मौका हुन सक्छ। सधैं घरायसी काममा व्यस्त रहँदै पैसाको अभावले मानसिक तनावमा रहेँ, अब सायद केही सिकेर आफ्नै आम्दानी सुरु गर्न सकिन्छ।”

उनले तुरुन्तै नजिकैका साथी महिलाहरूलाई खबर गरिन्। सबैमा उत्साह छायो, र उनीहरूले तालिमका लागि दर्ता गराउने निर्णय गरे। जुगरानीको मनमा आत्मविश्वासको बीउ रोपिन थाल्यो—जीवनमा नयाँ अवसर, नयाँ यात्रा र आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने सम्भावना देखिन थाल्यो।

तालिमको पहिलो दिन, सहकारी संस्थाको हल उज्यालो र हलचलपूर्ण थियो। दीवालहरूमा कपडा उत्पादनका नमूनाहरू झुन्डिएका थिए, र तालिम लिने महिलाहरू उत्साहित मुद्रामा हल भरिरहेकी थिइन्। प्रशिक्षकहरूले आधुनिक मेसिनको प्रयोग, रेसा बुन्ने प्रविधि, र व्यावसायिक सोच विस्तारपूर्वक देखाउन थाले। जुगरानीले ध्यानपूर्वक हरेक चरण अवलोकन गरिन्। उनले हात, आँखा र मनलाई पूर्ण रूपमा तालिमसँग जोडिन्।

पहिलो दिनमा नै उनले बुझे-केरा बोटको थामबाट रेसा निकालेर त्यसलाई कपडा उत्पादनमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। तालिमको दौरान प्रशिक्षकहरूले देखाएका प्रत्येक प्रविधि, धागो बुन्ने तरिका र मेसिन सञ्चालनका नियमहरू उनीसँग बिस्तारै आत्मसात भए। जुगरानीले अभ्यासमा धेरै पटक गल्ती गरिन्, तर प्रशिक्षकको सान्त्वना र आफ्नै जिद्दीले उनलाई निराश हुन दिएन।

२५ दिने प्रशिक्षण सफलतापूर्वक सम्पन्न भएपछि, सहकारी संस्थाले जुगरानी र अन्य महिलाहरूलाई ५० प्रतिशत अनुदानमा उपकरण उपलब्ध गरायो। जुगरानीले पहिलो पटक आफ्नै हातले रेसा बुन्न थालिन्। थामबाट रेसा निकाल्दा हातमा थकाइ, घामपानी र लगातार प्रयासको छाप देखिन्थ्यो। प्रत्येक रेसा बुन्ने क्रममा उनले आफ्नो धैर्य, एकाग्रता र मिहिनेतलाई चुनौती दिइन्।

तर मनमा आनन्द र आत्मविश्वास झन बढ्दै गयो। “यो सम्भव छ,” उनी मनमनै भन्न थालिन्। हातमा थोरै घामपानीको चिन्ह र थकान भए पनि रेसाको पहिलो सफल नमूना हेर्दा उनी आत्मनिर्भर बन्ने सपना नजिक आएको महसुस गरिन्। त्यस दिनदेखि जुगरानीको जीवनमा परिवर्तनको बीउ रोपियो-कडा मेहनत, लगनशीलता र नयाँ सीपले उनलाई आत्मविश्वासी महिला उद्यमीको रूपमा स्थापित गर्न थाले।

पहिलो कपडा तयार भएपछि उनले परिवारलाई देखाइन्। परिवारले अचम्म र उत्साह मिश्रित नजरले हेरे। “आजदेखि तिमीले हाम्रो विश्वास जित्यौं,” उनका पति भन्छन्। जुगरानीको अनुहारमा मुस्कान फैलियो। उनी अब केवल घरको काममा सीमित थिएनिन्; उनी आत्मनिर्भर बन्न थालिन्।

जुगरानी मात्र होइन, सहकारीले तालिम पाएका आठ महिला पनि उद्यममा सक्रिय भए। हरेक दिन उनीहरूले केराको थामबाट कपडा बुन्न थालिन्। उत्पादन भएका कपडा काठमाडौं पठाइयो, जहाँ बजारमा प्रतिमिटर ३०० रूपैयाँको मूल्यमा खरिद भइरहेको थियो।

सकुन्तला चौधरी बताउँछिन्, “माग धेरै छ, तर उत्पादन कम छ। यदि आधुनिक मेसिन भए, हामी अझ धेरै उत्पादन गर्न सक्थ्यौं।”

सहकारीले उत्पादनको व्यवस्थित वितरणको जिम्मेवारी लिएपछि, टीकापुर नगरपालिकाका महिला उद्यमीहरूको उत्साह झन बढ्यो। प्रत्येक बिहान उनीहरू घरायसी काम छोडेर सहकारीको हलमा भेला हुन थाले। जुगरानी र उनका साथीहरूले हातमा रेसा, आँखामा नयाँ सीप र मनमा आत्मविश्वास लिएर काम गरिरहे। हलमा हरेक कुनामा घुम्दै मेसिनले ध्वनि उत्पन्न गरिरहेको थियो, धुलो र धागोको गन्ध मिसिएर वातावरणमा श्रमको भावना सिर्जना भइरहेको थियो।

महिलाहरू अब केवल घरमा सीमित थिएनन्; उनीहरूले समाजमा सम्मान कमाउन थाले। छिमेकका पुरुष-महिला र स्थानीयबासीले उनीहरूको उत्पादन र मेहनतको प्रशंसा गर्न थाले। “हिजो घरमै बस्ने हामी आज समाजमा आफ्नै पहिचान बनाउन सफल भयौं,” जुगरानीले गर्वका साथ भनिन्। उनीहरूका हातले बुनेका कपडाले अब केवल पारिवारिक उपयोग मात्र होइन, स्थानीय बजारमा बिक्रीका लागि पुग्न थाले।

तर चुनौतीहरू अझै बाँकी थिए। रेसा उत्पादनका लागि पर्याप्त केराको थाम भए पनि आधुनिक मेसिन र थप तालिमको अभावले काम झन्झटिलो बनाइरहेको थियो। केही महिलाहरू घाम-पानीमा थकाइ अनुभव गर्दै थिइन्, अर्का केहीले हातले थामबाट रेसा निकाल्दा समय बढी लाग्ने भएकाले उत्पादन घटिरहेको गुनासो गरे।

जुगरानीले आफ्ना साथीहरूलाई उत्साहित गर्दै भनिन्, “यदि हामीलाई आधुनिक मेसिन र थप तालिम प्राप्त भयो भने हामी धेरै उत्पादन गर्न सक्छौँ र आय पनि बढाउन सक्छौँ।” उनीहरू सबैले सँगै योजना बनाए-प्रत्येक महिला निश्चित समयमै काम सम्पन्न गर्ने, उत्पादनको गुणस्तर जाँच गर्ने, र रेसा संकलनपछि सहकारीलाई पुर्‍याउने।

महिलाहरूले सरकारसँग सहयोगको अपेक्षा राखे। उनीहरूले सामूहिक पत्र लेखे, बैठकमा प्रस्ताव राखे, र सामाजिक सञ्चारमाध्यममा आफ्नो आवश्यकता र योजना प्रस्तुत गरे।

उनीहरूको उद्देश्य स्पष्ट थियो-केराको खेर जाने थामलाई उत्पादनशील स्रोतमा परिणत गरी आत्मनिर्भरता हासिल गर्नु। सहकारीको संरचना र महिलाहरूको लगनशीलता मिलेर, उनीहरूले चुनौतीको सामना गर्दै योजना कार्यान्वयन गर्ने दृढता देखाए।

जुगरानी र उनका साथीहरूले पहिलो रेसा बुन्ने दिनै हातमा मिहिनेतको अनुभव गरे। प्रत्येक केराको थामबाट रेसा निकाल्दा उनीहरूको हात रातो र छालामा थकान भएको थियो, तर मनमा उत्साह र आत्मविश्वासको ज्वाला जलिरहेको थियो। उनीहरूले तालिममा सिकेका प्रत्येक प्रविधि प्रयोग गर्दै, एक-एक रेसा बुन्दै आफ्नो उत्पादन विस्तार गर्दै गए।

सहकारीले उत्पादनको व्यवस्थित वितरण सुरु गरेपछि महिलाहरूको काम सामाजिक रूपमा पनि देखिन थाल्यो। बजारको माग पूरा गर्न उनीहरूले समयतालिका बनाएर काम सुरु गरे। जुगरानी बिहान उज्यालो घाममा, कमलाकुमारी साँझ ढल्कँदा पनि मेसिन र हातका उपकरणसँग जुधिरहे। उनीहरूले उत्पादन वृद्धि गर्न र गुणस्तर कायम राख्न आपसमा सल्लाह, अनुभव र सुझाव आदानप्रदान गरे।

तर चुनौती समाप्त भएन। आधुनिक मेसिनको अभाव, थप तालिमको कमी र समयमै कच्चा पदार्थ जुटाउन कठिनाइका कारण उत्पादन अझै सीमित रह्यो। “यदि हामी आधुनिक मेसिन पायौं भने टोपी, झोला, चप्पल, जुत्ता पनि बनाउन सक्नेछौं,” कमलाकुमारीले उत्साहित हुँदै भनिन्।

जुगरानी र उनका सहकर्मीहरूले आफ्नो मेहनत र लगनबाट मात्र उत्पादनलाई व्यवहारिक बनाइरहे, तर उनीहरूको लक्ष्य अझै स्पष्ट थियो-सम्पूर्ण केराको थामबाट अधिक उत्पादन, घरायसी आम्दानीमा वृद्धि, र समाजमा महिलाहरूको आत्मनिर्भरता स्थापित गर्नु।

जुगरानीले आफ्नो हातमा बनेको चम्किलो रेसा समात्दै मुस्कुराइन्। “हामीले देखायौं कि साधारण कच्चा पदार्थबाट आत्मनिर्भरता निर्माण गर्न सकिन्छ,” उनले आहिस्तै भनिन्। उनी र उनका साथीहरूले केवल उत्पादन मात्र बढाएनन्; प्रत्येक बुनेको रेसाले उनीहरूको आत्मविश्वास र उत्साहमा नयाँ जीवन भरेको थियो।

सहकारीको हलमा महिलाहरू एकसाथ भेला भएर उत्पादनको गुणस्तर सुधार, नयाँ डिजाइनको परीक्षण र बजारको माग अनुसार उत्पादन तालिका तयार पार्दै थिए। जुगरानीले हरेक रेसा जाँच्दै भनिन्, “यदि हामीले ध्यान दिएर काम गर्यौं भने, सानो थामले पनि ठूलो मूल्य सिर्जना गर्न सक्छ।” उनको स्वरमा आत्मविश्वास र संकल्पको मिश्रण स्पष्ट थियो।

तर, यो केवल आर्थिक यात्रा थिएन; केरा बोटको प्रत्येक थाममा उनले देखेका सम्भावना र मेहनतको प्रतिबिम्बले समाजमा नयाँ सोच जगाउन थालेको थियो। स्थानीय बजारमा उत्पादन पुग्दा, व्यापारीहरूको आँखा खुल्दै गयो, र छिट्टै टीकापुरको नाम केवल केराका लागि नभएर महिला उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनको केन्द्रको रूपमा चर्चित हुन थाल्यो।

रातको अँध्यारो छायामा, जुगरानी घर फर्कँदै गर्दा केराको बोटमाथि उज्यालो चन्द्रमाको प्रकाश झर्दा बोटहरू सायद उनकै हाँसो र मेहनतले चम्किरहेको जस्तो लाग्यो। उनले मनमनै महसुस गरिन्-“यो केवल हाम्रो कथा होइन; यो भविष्यको संकेत हो। अझै धेरै थाम, अझ धेरै सपना, अझ धेरै सम्भावना।”

सहकारीको हलमा अघिल्ला तालिमका रेखाहरू अझै पर्खाइमा थिए, तर जुगरानी र उनकी सहकर्मीहरूका आँखामा अज्ञात उत्साह र चुनौतीको ज्वाला बालिरहेको थियो। केराको खेर गइरहेको थामले अब नयाँ जीवन, नयाँ अवसर र रहस्यमय सम्भावनाको बीउ बोकेको थियो।
भोलिको बिहान केरा बोटहरूबाट के सिर्जना हुनेछ, त्यो अझै अज्ञात थियो-तर जुगरानीले थाहा पाइसकी थिइन्, सानो प्रयासले पनि ठूलो परिवर्तन सम्भव छ।