असार आयो भने सायद सबैले खेतमा धान रोप्ने सपना देख्छन्, तर वास्तविकता भने छिट्टै खुल्छ-सपना हो कि सपना तान्नेलाई ठगी? असारको महिना, जहाँ किसान हिलोमा हात गडाएर ‘सुनौलो अन्न’ उमार्न हतारिन्छ, त्यहीँ राजधानीका नेताहरू हिलोमै खुट्टा तान्दै ‘विकासका वाचा’ गर्छन्। असारमा खेत खाली हुन्छ, तर अफिसको कापी भरेर योजना बनाउनेहरूको झोला पक्कै भरिन्छ।

धान रोप्दा आउने थकान छ, तर हरेक चुनावपछि आउने ‘थकान’ चाहिँ देशका लागि अझ ठूलो हुन्छ। असारमा पानी नपरेको हुन सक्छ, तर राजनीति भने झरी झैँ वर्षिरहन्छ- सबै नेताले आफूलाई ‘सिंचाइको इन्जिनियर’ घोषित गरिसकेका छन्, तर पानी दिन त कसैले आँखा खोलेको छैन।

अनि किसानहरू हिलोले खेल्दा नेता ‘माटोको राजा’ बन्ने सपना हेर्छन्, तर तिनको सपना त ‘माटो बेच्ने राजा’ मात्र देखिन्छ।

धानका जातहरू जस्तै राजनीतिका ‘जात’ पनि छन् -मन्सुली जस्तो हल्का, मार्सी जस्तो टिकाउ र नयाँ ‘पार्टी जात’ जसले कतिपयले मात्र थाहा पाउँछन्। असारको हिलोमा खेल्दा किसानलाई नत्र ‘राजनीतिक खेलमा’ खेल्न सिक्नुपर्छ भन्ने भयो। किसानको मुस्कानमा छिपेको छ तीतो व्यथा- धानको सपना र राजनीतिले कस्तो तादात्म्य राख्छन्! असारको यो ‘व्यथा’ बुझ्नै पर्छ, नत्र हिलोमै फसेर हाँसो मात्रै बाँकी रहने छ।

असार: हाम्रो माटोको ‘मिथक’ महिना, जहाँ धानका जातहरू मन्सुली, मार्सी, बासमती, घैया, बगडी जस्ता ‘पुराना कलाकार’हरू आफ्नो भूमिकामा थिएँ भने, अहिले नयाँ ‘धमाका’ जातका बिउहरू आएर ‘फेसबुक ट्रेन्ड’ बनिरहेका छन्।

रैथाने जातहरूको संरक्षण गरौं भने किसानहरूलाई ‘सावधानीको सतर्कता’ र ‘प्रगतिशीलता’को पाठ सिकाउनु पर्छ- तर कहिले? जब हामी ‘धान निर्यात गर्ने देश’ भइदिन्छौं, तब यो ‘सपना’ होइन ‘स्वप्न’ हो, जुन पूरा हुनुपर्छ।

युवा भनेको देशको ‘श्रम शक्ति’ हो कि ‘विदेशी टिकट होल्डर’? कामको खोजीमा विदेश निस्कने उनीहरूलाई रोकेर कृषिमा लगाउने कुरा ‘सुनको चम्मचमा कफ’ जस्तै छ। राज्यले युवालाई सिपमूलक तालिम दिएर कृषि पेसामा आकर्षित गर्न सक्ला कि खेतमा ‘साँझको सूरज’ फेरि चम्कन्छ? नभए ‘देशकै धर्तीमा हराएको भविष्य’ बनिरहन्छ।

खेती बारी बाँझो छ भने, हाम्रो ‘आयातको आश्रय’ बढ्छ। हामी ‘धानका क्यासिनो’ मा फसेका छौँ जहाँ ‘पैसा खेलिन्छ, तर अन्न कम्छ।’ असारले लोकजीवनमा ठूलो चाड बन्ने ठाउँ खोजिरहेको छ, तर ‘उर्वर भूमि’ बाँझो हुँदै जान्छ, मानौं त्यो ‘सुनको खानी’ खनिदिने फाल्ने ठाउँ बनेको छ।

स्वदेशी श्रम र सिप विदेशमा पोखिँदै छ भने, ‘गाउँको माटोमा बिदेसका पदचाप’ बढ्दैछन्। युवालाई ‘देशमै राख्न’ सकियो भने मात्रै हामी ‘श्रम र समृद्धिको संगीत’ गाउँन सक्छौं।

वैदिक कालदेखि असारको महत्व छ भन्ने कुरा हाम्रा पूर्वजहरूले गीत, कविता, महाकाव्यमा छोपेका छन्, जस्तै कालिदासको ‘मेघदूत’ जसले आषाढको वर्णन गर्दा आकाशबाट बरसिने प्रेमरस झैँ त्यो महिना हामीलाई ‘आशा र अपेक्षाको वर्षा’ दिन्छ। तर वर्तमानमा असार भइसकेको छ ‘राजनीतिक वर्षा’ र ‘बिरासतको सुक्खा थोपो’ बन्ने। के हामी फेरि त्यो असारको ‘सुनौलो सपनामा’ फर्कन सक्नेछौं?

सत्य यो छ कि असार ‘माटोको महिना’ मात्र होइन, ‘सपना र सासको समागम’ पनि हो- तर जबसम्म हामी खेतबारीमा गगनचुम्बी संरचनामा मात्र हेरिरहन्छौं, तबसम्म यो ‘आकाशे खेती’ जस्तो रहनेछ, जहाँ बिउ रोप्ने साटो ‘कागजमा कुरा’ मात्र हुन्छ।

कृषिलाई व्यावसायिक बनाउनुपर्छ, होइन भने असारमा वर्षा छ, तर ‘अन्न होइन, अभाव’ नै हुनेछ।यो ‘असारको अडान’ छ- हिलोमा हिँड्नुस् कि राजनीति र लालचको दलदलमा डुब्नुस्? माटोले भन्छ, “मेरी पूजा गर, नत्र म तिम्रो विरानो बगैंचा बन्नेछु।”

‘आषाढ’ भन्ने वित्तिकै जुन आकाशबाट अजम्बरी बर्सिन्छ, त्यही असार हामीकहाँ कृषि पर्व मात्र नभई ‘जलविधिको ज्वरो’ बन्न आइपुग्छ। असारको शाब्दिक अर्थ ‘सार नभएको’ भए तापनि, बजेट सकाउने सरकारी गथांलाहरूका लागि असार भनेको ‘सारसंग्रहको सिजन’ हो।

खेतमा रोपाइँभन्दा बढी हिलोमा फोटोग्राफी र बुट मिचेर मञ्चमा उफ्रिने मन्त्रीहरूको ‘मोडलिङ मेला’ असारमा नै देखिन्छ। असारे गीतको भाका भन्दा असारे घोषणाको हल्ला बढी गुन्जिन्छ। दही चिउराको चाखभन्दा ‘ढिलाइको दस्तखत’ मीठो मानिन्छ।

रोपाइँको पवित्रता सरकारी कागजको कूचोमा रुमल्लिएर ‘रिन र रिसको रिजर्भ बैंक’ बन्न पुग्छ। हिलोको आलिंगनलाई ‘अफिसको एसी’बाट हेरेर व्याख्या गर्ने नेताहरूले गाउँको असारलाई ‘भाषणको बारुद’ बनाएर छोड्छन्। युवा विदेश पुगेर डलर रोप्दैछन्, यहाँका खेत बाँझो छन्, अनि असारका बोटहरूमा ‘नारामा लहराउने ध्वजा’ फुल्छन्।

असारले साँच्चिकै सुस्केरा मारिरहेको छ- ‘मलाई खेतीको महिना बनाऊ, राजनीति र कमिशनको नभई’। तर खै! असारमा हिलो मात्र होइन, लोभ र लालचको पनि रोपाइँ भइरहेको छ।असार, जसलाई आकाशले आँसु पियाएर पठाउँछ, तर यहाँ खेतमा पानी होइन, भाषणको भेल बगाइन्छ।

असारको शाब्दिक अर्थ सार नभएको भए पनि नेताहरूका लागि ‘सार निकाल्ने’ र कमिशन छोप्ने मौसम यही हो। हिलोको आलिंगन गर्नुको सट्टा मन्त्रीहरू फोटो खिचाउन मञ्चमा उफ्रिन्छन्, असारे गीतको लयभन्दा उद्घाटनको हल्ला बढी घन्किन्छ। दही चिउरा खानुको साटो दाम चुस्न कागजमा दस्तखतको स्वाद चाखिन्छ।

असारमा खेत सिँचाइ हुनुको साटो भाषणको सिँचाइ हुन्छ, धान रोप्नुको साटो लोभ रोपिन्छ। युवा डलर रोप्न विदेशिन्छन्, यहाँका खेत बाँझिन्छन्, अनि असारको बोटमा नाराको फूल फुल्छ। असार सुस्केराले भन्छ, ‘म खेतीको महिना हुँ, कमिशनको होइन’, तर खै! हिलो मात्रै होइन, हेक्का नभएको देशमा लालच र लोभको पनि रोपाइँ भइरहेको छ।

असारे गीत झरीमा रुझेर वा हिलोमाथि खेलेर हली, बाउसे, रोपाहार जोसुकैले पनि सुरिलो भाकामा गाउँछन् । आपसमा रमाइलो गरी गीत गाउनु, हिलो खेल्नु रोपाइँको क्रममा देखिने रौनकता हो । असारे गीत नेपाली ग्रामीण जनजीवनमा परम्परागत रूपमा व्यवहृत हँुदै आएको भए पनि वर्तमान समयमा सङ्कटमा परेको छ । त्यसैले, यसको जगेर्ना गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो ।

असार, जसलाई आकाशले आँसु पियाएर पठाउँछ, तर यहाँ खेतमा पानी होइन, भाषणको भेल बगाइन्छ। असारको शाब्दिक अर्थ सार नभएको भए पनि नेताहरूका लागि ‘सार निकाल्ने’ र कमिशन छोप्ने मौसम यही हो।

हिलोको आलिंगन गर्नुको सट्टा मन्त्रीहरू फोटो खिचाउन मञ्चमा उफ्रिन्छन्, असारे गीतको लयभन्दा उद्घाटनको हल्ला बढी घन्किन्छ। दही चिउरा खानुको साटो दाम चुस्न कागजमा दस्तखतको स्वाद चाखिन्छ।

नेपाली माटोमा परम्परादेखि खेती हुँदै आएका धानका जातमा मन्सुली, मार्सी, बासमती, घैया, बगडी आदि छन् । यीबाहेक पछिल्लो समयमा आएर थुप्रै नयाँ जातका धानका बिउ पनि खेती हुन थालेका छन्।

त्यसैले, रैथाने जातका बिउको संरक्षण गर्दै उत्पादनमा वृद्धि गर्नेतर्फ कृषक पनि सचेत हुनु पर्छ । हामी चामल आयात होइन, निर्यात गर्ने उच्चकोटीको देश भनेर चिनिनु पर्छ ।

कामको खोजीमा युवा बिदेसिनु परिरहेको वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा कृषिलाई राज्यले प्रमुख प्राथमिकता दिनु पर्छ । अनि स्वदेशमा नै रोजगारी सिर्जना हुन्छ र बिदेसिने युवाको दर पनि न्यून हुन पुग्छ। यदि दिनहुँ बिदेसिने युवालाई सिपमूलक तालिम दिएर कृषि पेसामा आकर्षित गर्न सकिएमा बिदेसिने युवाको दर न्यून गर्न सकिन्छ।

परनिर्भरता पनि केही हदसम्म कम गर्न सकिन्छ । खेतबारी बाँझै छन्। कृषि उपजमा हामी आयातमा भर पर्नु परेको छ, जसका कारण असार अझै लोकजीवनमा ठुलो चाड बन्न सकेको छैन।

हाम्रा उर्वर भूमि दिनप्रतिदिन बाँझो हुँदै छन् । स्वदेशी श्रम र सिप विदेशमा पोखिने क्रमलाई अन्त्य गर्दै युवालाई परिचालन गरी स्वदेशमा नै उनीहरूको श्रम र सिपलाई व्यवस्थापन गर्न सक्नु पर्छ । कृषिमा युवा सहभागिता बढाएर कृषिप्रधान देशको अर्थ सान्दर्भिक बनाउन सकिन्छ।

त्यसो त वैदिक कालदेखि नै असार महिनाको विशेष महत्व रहेको पाइन्छ । असारको सामाजिक, सांस्कृतिक, जैविक, प्राकृतिक एवं आर्थिक महìव मात्र नभई साहित्यिक महìव पनि उत्तिकै रहेको पाइन्छ।

आषाढस्य प्रथम दिवशे भनेर मेघदूत काव्यमा कालिदाशले आषाढको वर्णन गरेको पाइन्छ भने यसलाई आधार बनाएर विभिन्न कविता, गीत आदि साहित्य रचना गर्ने काम पनि भएको पाइन्छ ।