संध्याकालको घाम बिस्तारै हराउँदै गयो र बानेश्वरका सडकहरूमा रातको हल्का सन्ध्या र छायाँ जस्तो फैलिएको थियो। संध्याकालको समय थियो। बानेश्वरका सडकमा सन्ध्या चुपचाप फैलिएको थियो। सबै कुरा हल्का सफेद पर्दा जस्तो लुक्दै थियो। घर, रूख, सडक-सबै अस्पष्ट देखिन्थ्यो।

हावा चिसो थियो। सन्ध्या भित्र आवाजहरू टाढा टाढा सुनिन्थे। पाइलाको आवाज, पन्छीको चिरबिर, नदीको कलकल-सबै धुँधले घेरिरहेको। दिलिपकुमार अगाडि बढे। आँखा भरि सन्ध्या। कतै केही देखिएन। तर दिलभित्र अजीब डर जाग्यो। सन्ध्याले  दृश्य लुकाउँदैन, समय र स्मृति पनि बगेको जस्तो लाग्यो।

एकाएक टाढाबाट हल्का प्रकाश झल्कियो। तर त्यसले मार्ग स्पष्ट बनायो जस्तो लागेन।  सन्ध्या अझ घना भयो। सन्ध्यामा कुनै आवाज, कुनै आकृति, केही गुप्त कुरा प्रतीक्षा गरिरहेको जस्तो लाग्यो। दिलिपकुमार रोकिए। गहिरो सास लिए। सन्ध्याले उसको वरिपरि गहिरो रहस्य बुनिरहेको थियो।

शहर शान्त देखिन्थ्यो-तर त्यो शान्ति  दृश्यात्मक मात्र थियो; भित्री रूपमा, हरेक कुनामा डर, अस्थिरता र अनिश्चितताको शोर गुन्जिरहेको थियो। प्रहरी वृत्त, सामान्यतया व्यवस्थित र अनुशासित, आज अघोषित युद्धको तयारीमा थियो-जहाँ शान्ति र अराजकता बीचको सानो पर्खाल पनि भत्किने अवस्थामा थियो।

डेस्कमा मुद्दा टिप्दै बसेका असई दिलिपकुमार घडीतिर नजर घुमाए। वर्षौंको अनुभवले उनलाई अनेकौं चुनौतीहरूको सामना गराएको थियो, तर आजको सन्ध्या केही फरक थियो। उनी महसुस गरे-हावा, उज्यालो, धुलो र हल्का चिसो-यी सबैले आज एउटा असामान्य संकेत दिइरहेका थिए।

सहरको मौनता, जसले प्रायः रातभरि प्रहरी वृत्तलाई सुरक्षित राख्थ्यो, त्यस साँझ केही ढुक्कपन नहुने डरको पूर्वसूचक बनेको थियो। उनी भित्रै डराउँदै थिए, तर अनुभवले उनलाई सतर्क बनाएको थियो। प्रत्येक छायाँ, प्रत्येक हल्लिएको पत्र, प्रत्येक अनौठो आवाज-सबैले चेतना सतर्क गराउँथ्यो।

दिलिपकुमारलाई थाहा थियो-आजको रात  कागज र कक्षको मामिला मात्र होइन; आज उनको जीवन, जागिर र अस्तित्वको परीक्षा हुनेछ।

असई दिलिपकुमार आफ्नो डेस्कमा मुद्दा लेख्दै थिए। उनी २५ वर्षदेखि प्रहरी जागिरमा थिए। थुप्रै चुनौती उनले सामना गरिसकेका थिए। कसैलाई पक्राउ गर्ने। कसैलाई चेतावनी दिने। रातभरि चेकपोस्टमा बस्ने। यी सबै उनका दैनिक कामका हिस्सा थिए। तर आजको दिन फरक थियो।

अचानक ढोका फुट्दै खुल्यो। ठूलो भिड धप-धप गर्दै कार्यालयमा प्रवेश गर्‍यो। मानिसहरू चिच्याउँदै थिए। केहीले आगो सल्काए। कार्यालय भित्र धुवाँ फैलियो। कागज र फाइल जले। दिलिपकुमार डरले थरथर काँपे। मुटुको धड्कन तेज भयो।

उनी सोच्न लागे-“यो के हो? यस्तो हिंसा मैले कहिल्यै देखेको थिइनँ।” हावा धुवाँले घेर्यो। आगोको गन्धले आँखामा चिलावट ल्यायो। कार्यालयको वातावरण भयावह भयो। सबै कुरा अराजक देखिन थाल्यो।

दिलिपकुमारले आफ्ना सहकर्मीको अवस्था हेरे। केही घाइते थिए। केही भाग्दै थिए। उनलाई थाहा भयो, यो सामान्य घटना होइन। यो रात धेरै जोखिमपूर्ण थियो। आफ्नो जीवन बचाउन मात्र होइन, अरूलाई पनि बचाउनुपर्ने अवस्था थियो।

दिलिपकुमारले गहिरो सास फेरे। आँखाले चारैतिर हेरे। उनलाई थाहा भयो-अब  साहस र धैर्यले मात्र उनीहरूलाई सुरक्षित राख्न सक्छ।

भीडले लाइन बनाएर प्रहरीलाई घेर्यो। उनीहरूलाई डर देखाएर धम्की दिइरहेका थिए। केही प्रहरी हात उठाएर माफी माग्दै थिए। कतिपय हाफकट्टु र गन्जीमा थिए।
दिलिपकुमार पनि आफ्नो बर्दी र बुट गुमाएर हात उठाए। भीडले उनको माथि लौरो र बुट प्रहार गर्‍यो। धक्का दिएर थोरै ठाउँमा उभिएका प्रहरीहरूलाई बागमतीको किनारतर्फ धकेल्न थाल्यो।

दिलिपकुमारको मनमा  एउटै विचार थियो-“ज्यान बचाउनुपर्छ।” उनी बागमतीतर्फ दौडिए। नदी चिसो, गहिरो र उग्र देखिन्थ्यो। पानीको आवाज र भीडको चिच्याहटले डर बढाइरहेको थियो।

उनी झाडीभित्र लुके। हावा र रातको अँध्यारोले उनलाई केही राहत दिए। तर माथिबाट अनवरत ढुंगा वर्षिन थाल्यो। ढुंगाको प्रहारले उनको टाउकोमा चोट पुर्‍यायो।
शरीर खोलामा लड्यो। पानी रगतले रंगिन भयो। मुटुको धड्कन तेज भयो। डरले थरथर काँप्न थाल्यो। आँखाबाट पसीना र रगत मिसिएको थियो।

दिलिपकुमारले गहिरो सास फेरे। उनले आफूलाई उठाउने प्रयास गरे। भीड अझै वरिपरि चिच्याइरहेको थियो। जीवन र मृत्युको अवस्था स्पष्ट थियो।
अब  साहस, धैर्य र भाग्यले मात्र उनलाई ज्यान बचाउन सक्छ।

अन्य प्रहरी साथीहरूले दिलिपकुमारलाई उठाउन खोजे। उनीहरूको हिम्मत कमजोर भए पनि आत्मसमर्पण भने भएन। साथीहरूले हात समाएर उनलाई बारी-बारी उठाए। भीड अझै वरिपरि चिच्याइरहेको थियो।

तात्कालिक रूपमा एम्बुलेन्स बोलाइयो। दिलिपकुमारलाई निजामती अस्पतालको ट्रमा सेन्टरमा पुर्‍याइयो। डाक्टरहरूले तुरुन्त रगत चढाए र घाउको उपचार सुरु गरे। टाउकोको घाउ गहिरो थियो। भाग्यले उनलाई मस्तिष्कमा स्थायी चोट दियोन।

उनी २९ दिनसम्म अस्पतालमा भर्ती रहे। चारतल्ला कोठामा बितेका ती दिनहरू  शारीरिक उपचार मात्र थिएनन्। दिलिपकुमारलाई आफ्नै जीवनको गहिरो मूल्य बुझ्न मौका मिल्यो।

उहाँले जागिर, परिवार र जिम्मेवारीको महत्व महसुस गरे। छोराछोरीको भविष्यका बारेमा सोच्दा मन भित्र शक्ति जाग्यो। श्रीमतीको चिन्ता र मायाले उनलाई मानसिक रूपमा मजबुत बनायो।

रोग, डर र पीडाले उनलाई जीवनको अर्थ सम्झायो। उनले सम्झे-जिन्दगी  जागिर होइन। परिवार, सहयोग र साहस पनि जीवनका अभिन्न अंश हुन्।

हातमा औषधि, मनमा धैर्य। दिलिपकुमारले निर्णय गरे-स्वस्थ भएपछि पेसामा फर्केर आफ्नो जिम्मेवारी निभाउने। अस्पतालका ती दिनहरूले उनलाई  शारीरिक मात्र नभई मानसिक रूपमा पनि बलियो बनायो।

बागमतीमा उत्रिएको भीड  व्यक्तिगत आक्रोश थिएन। उपत्यकाभरि प्रहरी वृत्तमा आगजनी, तोडफोड र हिंसा भयो। प्रदर्शनकारीहरूले प्रहरीलाई आतंकित बनाएका थिए। प्रहरीहरूको हातमा कुनै उपाय थिएन।

तर दिलिपकुमार र उनका केही साथीहरूले जीवन बचाउन प्रयास गरे। उनीहरू भाग्दै थिए। उनीहरूलाई बागमतीतर्फ धकेलियो। पानी चिसो र उग्र थियो। ढुंगाको प्रहारले घाउ पुर्‍यायो।

भीडले कतिपय प्रहरीलाई थुक्यो, कुट्यो र धम्की दियो। तर केही साहसी प्रहरीले डरलाई सामना गरे। उनीहरूले आफ्नो जीवन बचाउन मात्र होइन, अरूलाई पनि बचाए।

दिलिपकुमार घाइते भए पनि आफ्नो साहस गुमाएनन्। उनी साथीहरूको सहयोगमा उठे। एम्बुलेन्सले उनलाई अस्पताल पुर्‍यायो। डाक्टरहरूले घाउको उपचार गरे। टाउकोको चोट गहिरो थियो, तर भाग्यले मस्तिष्कमा स्थायी चोट दियोन।

अस्पतालमा बितेका दिनहरूले उनलाई धेरै कुरा सिकाए। जीवनको मूल्य, परिवारको मायालु भावना, जागिरको जिम्मेवारी-यी सबै कुरा उनले महसुस गरे। छोराछोरीको भविष्य र श्रीमतीको चिन्ता उनलाई मानसिक रूपमा बलियो बनायो।

त्यो रात  हिंसाको स्मृति मात्र रहेन। त्यो रातले सिकायो-अन्धकार, डर र हिंसाबीच पनि मानवीय साहस चम्किन्छ। डर, पीडा र अनिश्चिततामा पनि धैर्यको महत्व छ।
भीड, आगो र ढुंगाको बीचमा पनि मानवता जीवित रहन्छ। डरले मानिसलाई पराजित गर्न सक्दैन। साहस, सहकार्य र धैर्यले जीवनलाई सुरक्षा दिन्छ।

दिलिपकुमारले बुझे-जीवन  सुरक्षित रहन होइन। अरूको जीवन बचाउने र न्यायको पक्षमा उभिन पनि आवश्यक छ। उनीहरूले त्यो रातबाट साहसको एउटा अमूल्य पाठ सिके।

दिलिपकुमार अब छिट्टै डिस्चार्ज हुने तयारीमा छन्। अस्पतालको चौथो तलाबाट उनी बिस्तारै तल झर्दै थिए। घाउ अझै ताजा थियो, तर उनको मनमा अडिग धैर्य थियो। टाउकोको घाउ, हातको घाउ-यी सबै शारीरिक थिए, तर मनको चोट अझ गहिरो थियो।

उनको लक्ष्य स्पष्ट थियो-बाँचेर फर्केर आफ्नो कर्तव्य निभाउने। अनुभवको पाठ आगामी पुस्तासम्म पुर्‍याउने। उनी बुझ्न थाले-एक प्रहरीको जीवन  नियम र आदेशमा सीमित छैन। साहस, धैर्य र मानवताको मूल्य पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ।

बागमतीको किनारमा लडेर ज्यान बचाएका उनी र उनका साथीहरू आज पनि त्यही रातको अन्धकार, डर र साहसको सम्झनामा बाँचेका छन्। यादहरू अझै आँखामा झल्किन्छन्-ढुंगा हान्ने हात, पानीमा रगत मिलेको दृश्य, सहकर्मीको थरथर काँप्ने आवाज।

तर त्यो रात  स्पष्ट घटनाक्रम मात्र थिएन। केहि अनौठो र रहस्यमय महसुस भयो। ढुंगाको प्रहार, भीडको चिच्याहट, बारीको घाम-यी सबैसँग केही अदृश्य शक्ति जोडिएको जस्तो लाग्थ्यो। दिलिपकुमारले महसुस गरे-त्यो शक्ति  डर मात्र होइन। यो साहसको, मानवीय धैर्यको, र जीवनप्रतिको अपार इच्छा पनि थियो।

अस्पतालको हल्का प्रकाशमा उनी नजर उठाउँदा, बत्तीको छाया अनौठो ढंगले हल्लिरहेको थियो। हावा चिसो, तर केही आवाज अनदेखी जस्तो सुनिन्थ्यो। उनलाई लाग्यो-त्यो रात अझै यहाँ छ, अझै उनको वरिपरि घुमिरहेको छ।

दक्षिणतिर बागमती शान्त देखिन्थ्यो। तर दिलिपकुमारलाई थाहा थियो-त्यो  पानी बगाउँदैन। नदीले स्मृति बोकेको छ। अन्धकार, डर, हिंसा, साहस-सबै लुकाएर राखेको छ।

रात चिसो थियो। हावा हल्का चलिरहेको थियो। तर आवाज अनौठो लाग्थ्यो। कहिलेकाहीँ चुप्पी चीरिन्छ। अनि सम्झना फेरि देखिन्छ।

दिलिपकुमारले आँखा बन्द गरे। तर दृश्य आँखामा ताजा भयो। ढुंगाको प्रहार, पानी रगतले रंगिएको। सहकर्मी डराउँदै भागिरहेका। उनी शान्त भए। तर शान्ति सतही थियो। केही गुप्त, अनदेखा उनी वरिपरि थियो। त्यो रात अझै जीवित थियो।

हात हल्ल्यो। मुटु तेज धड्कियो। उनी थकित भए। तर चेतना प्रखर थियो। केही कुरा बुझिन। केही कुरा अझै गुप्त रह्यो। बत्ती झिलिमिली हल्लियो। छाया अनौठो तरिकाले घुम्यो। आवाज सुन्ने जस्तो लाग्यो। तर सुनिन्थेन।

रात लामो भयो। तर समय स्थिर भयो जस्तो। नदी बगिरहेको थियो। सम्झना पनि बगिरहेको थियो। दिलिपकुमारलाई थाहा भयो-त्यो रात कहिल्यै सक्दैन। अन्धकार फेरि फर्कन्छ। डर फेरि आउँछ। साहस फेरि झल्कन्छ।