काठमाडौं । कतिपय दम्पती चाहेर पनि बच्चा जन्माउन सक्दैनन्। कुनै पनि गर्भ निरोधक साधन प्रयोग नगरेका दम्पतीले निरन्तर प्रयास गर्दा पनि एक वर्षसम्म गर्भधारण गर्न नसकेको अवस्थालाई बाँझोपन भनिन्छ।

बाँझोपन पुरुष वा महिला दुबैका कारण देखा पर्न सक्छ। पुरुषमा शुक्रकीटको संख्या कम हुनु र महिलामा ओभ्युलेसन समस्या यसको कारण हुन सक्छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार विश्वभरका करिब १५ प्रतिशत दम्पतीले बाँझोपनको सामाना गर्ने गर्दछन् । प्रजनन उमेर भनेको १५ देखि ४९ वर्ष उमेर समूहका महिला हुन् । चिकित्सकहरुका अनुसार ४०–४५ वर्षको उमेरपछि पुरुषहरुमा शुक्रकीटको संख्यामा कमी आउन थाल्छ ।

बाँझोपन विभिन्न कारकहरूको कारण हुन सक्छ। जस्तै, चिकित्सा अवस्था, उमेर र जीवनशैली कारकहरू हुन सक्ने चिकित्सकहरु बताउँछन्। बाँझोपन निम्त्याउन सक्ने केही कारणहरु यस्ता छन् ।

यी जीवनशैली कारकहरू बाँझोपनको कारण हुन सक्छः
मोटोपना– मोटोपन बाँझोपनको लागि एक प्रमुख जोखिम कारक हो। विशेष गरी महिलाहरुमा मोटोपनका कारण बाँझोपनको समस्या देखिने गर्दछ। अतिरिक्त तौलले हर्मोनको स्तर र अण्डाशयलाई सीमित गर्न सक्छ। यसले गर्भधारण गर्न गाह्रो बनाउँछ। मोटोपनले गर्भावस्थाको समयमा जोखिम कारकहरू पनि बढाउन सक्छ। जस्तै गर्भावस्थाको मधुमेह र प्रि–एक्लामसिया। पुरुषमा मोटोपनाका कारण टेस्टोस्टेरोनको स्तर घट्न सक्छ। शुक्रकीटको गुणस्तरमा ह्रास आउन सक्छ।

धुम्रपान–बाँझेपनसहित धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूको लागि धुम्रपान एक प्रमुख जोखिम कारक हो। धुम्रपानले अण्डा र शुक्रकीटमा भएको डीएनएलाई हानि पुर्‍याउने गर्छ। जसले प्रजनन क्षमतालाई कम गर्न सक्छ। यसले हर्मोनको स्तरलाई पनि असर गर्न सक्छ। गर्भपातको जोखिम बढाउँछ। धुम्रपान गर्ने महिलाहरूले धुम्रपान नगर्नेहरू भन्दा पहिले रजोनिवृत्तिबाट गुज्रन सक्छन्। जसले गर्दा तिनीहरूको गर्भधारणको सम्भावना कम हुन्छ।

अत्यधिक रक्सी सेवन– अत्याधिक मदिरा सेवनले महिला र पुरुष दुबैको प्रजनन स्वास्थ्यलाई हानि पुर्‍याउँछ। महिलाहरूमा, रक्सीले महिनावारीलाई सीमित गर्न र प्रजनन क्षमता कम गर्न सक्छ। यसले गर्भपातको जोखिम पनि बढाउन सक्छ। मदिराले पुरुषमा टेस्टोस्टेरोनको स्तर कम गर्न सक्छ।

तनाव– तनावले बाँझोपनमा पनि भूमिका खेल्न सक्छ। तनाव हार्मोनको स्तरले ओभुलेशन र शुक्राणु उत्पादनलाई प्रतिबन्ध गर्न सक्छ। यसले सेक्स ड्राइभलाई पनि कम गर्न सक्छ। तपाईं योग, ध्यान वा व्यायाम मार्फत तनाव कम गरेर प्रजनन क्षमता सुधार गर्न सक्नुहुन्छ।

खराब आहार– खराब आहारले हर्मोनको स्तरलाई सीमित गरेर र प्रजनन क्षमता घटाएर बाँझोपन बढाउन सक्छ। संतृप्त बोसो, चिनी र प्रशोधित खानाले मोटोपन र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ जसले प्रजनन क्षमतालाई असर गर्न सक्छ। अर्कोतर्फ, तरकारी, फलफूल, अनाज र दुबला प्रोटिनयुक्त स्वस्थ आहारले प्रजनन क्षमतामा सुधार ल्याउन सक्छ।

व्यायाम नगर्ने– व्यायामको कमीले मोटोपना, हार्मोनल असंतुलन र कम प्रजनन क्षमता निम्त्याउन सक्छ। व्यायामले हर्मोन स्तर नियन्त्रण गर्न, तनाव कम गर्न र स्वस्थ तौल कायम राख्न मद्दत गर्न सक्छ। तर, धेरै व्यायाम पनि प्रजनन क्षमताको लागि हानिकारक हुन सक्छ।