काठमाडौं । बंगलादेशका अर्थमन्त्रीले चीनको महत्वाकांक्षी बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभअन्तर्गत विकासोन्मुख देशहरूले थप ऋण लिनुअघि दुईपटक सोच्ने चेतावनी दिएका छन् । विश्व महंगी र सुस्त आर्थिक वृद्धिदरका कारण ऋणमा डुबेका उदीयमान बजारहरु असहाय रहेको उनले बताए ।

बंगलादेशका अर्थमन्त्री एएचएम मुस्तफा कमालले खराब कर्जा सर्तका कारण धेरै देश समस्यामा फसेकाले चीनले ऋणको मूल्याङ्कनमा अझ इमान्दारिता देखाउनुपर्ने बताएका थिए । श्रीलंकाको उदाहरण दिँदै मुस्तफा कमालले चिनियाँ लगानीका पूर्वाधार आयोजनाले राजस्व उठाउन नसकेकाले त्यहाँको आर्थिक संकट बढेको बताए ।

फाइनान्सियल टाइम्सलाई दिएको अन्तर्वार्तामा मुस्तफा कमालले भनेका थिए, ‘विश्वभरको वर्तमान अवस्थामा सबैले चिनियाँ परियोजनाका बारेमा दुई पटक सोच्नेछन् । सबैले चीनलाई दोष दिइरहेका छन् । यसमा चीन असहमत हुन सक्दैन। यो उसको जिम्मेवारी हो।’

बंगलादेशका अर्थमन्त्रीको यो अन्तर्वार्ताको बारेमा पछि स्पष्टीकरण पनि जारी गरिएको थियो। बंगलादेशका वित्तमन्त्रीका पीआरओ गाजी तौहिदुल इस्लामले १२ अगस्टमा फाइनान्सियल टाइम्सलाई एउटा पत्र पठाएका थिए , “हामी बंगलादेशको अर्थतन्त्रमा तपाईंको रिपोर्टको कदर गर्छौं। तर, तपाईको शीर्षक – ‘चीनको बीआरआई ऋणबारे बंगलादेशका अर्थमन्त्रीको चेतावनी’ले अर्थमन्त्रीको वास्तविक अडान झल्काउँदैन।

बंगलादेशका अर्थमन्त्रीले अगस्ट ९ मा फाइनान्सियल टाइम्सलाई अन्तर्वार्ता दिएका थिए । चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको मुखपत्र मानिने ग्लोबल टाइम्सले सोमबार चिनियाँ विदेश मन्त्रालयको दैनिक प्रेस ब्रिफिङमा चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता वाङ वेनबिनलाई सोध्यो, ‘बंगलादेशका अर्थमन्त्रीले फाइनान्सियल टाइम्समा पत्र पठाएर आफ्नो अडान स्पष्ट गरेका छन् । फाइनान्सियल टाइम्सले रिपोर्टलाई विकृत गरेको छ। मुस्तफा कमालले अरु देशबाट ऋण लिँदा कुनै पनि देशले दुईपटक सोच्नुपर्ने बताएका छन् । यो सम्पूर्ण विवादमा तपाईको प्रतिक्रिया के छ?’

यस प्रश्नको जवाफमा वाङ वेनबिनले भने, ‘मैले यो प्रतिवेदन हेरेको छु। बंगलादेशका अर्थमन्त्रीलाई गलत उद्धृत गरिएको छ। यसले बंगलादेश र चीनबीच आपसी विश्वास रहेको देखाउँछ। म फेरि पनि भन्न चाहन्छु कि सबैभन्दा ठूलो विकासोन्मुख देशको हैसियतमा चीन सबै विकासोन्मुख देशहरूसँग उभिएको छ। चीनको बीआरआईबाट सबै विकासशील देश लाभान्वित भएका छन् ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने, ‘विदेशी ऋण बढेको भनिएको देशमा चीनको ऋण कम छ भने अन्तर्राष्ट्रिय पूँजी बजार र पश्चिमी मुलुकको प्रभुत्वमा रहेका वित्तीय संस्थाको ऋण बढी छ । गत वर्ष सेप्टेम्बरमा, बंगलादेशको अर्थ मन्त्रालयले २०२१ को लागि विदेशी ऋणको तथ्याङ्क सार्वजनिक गरेको थियो। बंगलादेशको कुल ऋणको ५९ प्रतिशत विश्व बैंक र एसियाली विकास बैंकको छ र चीनको ७ प्रतिशत मात्र छ ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले भन्यो, “कथित चिनियाँ ऋणको जाल विकासोन्मुख देशहरूमा पारस्परिक रूपमा लाभदायक परियोजनाहरूलाई हानि पुर्‍याउन जानाजानी निर्माण गरिएको कथा हो। धेरै विकासशील देशहरूले बीआरआई परियोजनालाई स्वीकार गरेका छन्।’

बंगलादेशका विदेशमन्त्रीले भनेका थिए कि श्रीलंका संकटले चीन आफ्ना परियोजनाहरूमा धेरै कडा नभएको देखाउँछ। उनले आयोजनाका लागि ऋण दिनुअघि चीनले अध्ययन गर्नुपर्ने बताए । मुस्तफा कमालले भनेका थिए, “श्रीलंकापछि हामीले यो कुरा धेरै महत्त्वपूर्ण भए पनि चिनियाँ प्रशासनले गम्भीरतापूर्वक लिएको छैन भन्ने महसुस गरिरहेका छौं।”

विदेशी मुद्रा सञ्चिति घट्ने चुनौती सामना गर्न अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ)सँग ऋण माग गरेका एसियाका ती देशहरूमा बंगलादेश पनि सामेल भएको छ ।

रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेपछि तेलको मूल्य बढेपछि बंगलादेशमा महंगी बढेको हो । बंगलादेशको आयात बिल पनि बढेको छ । फाइनान्सियल टाइम्सले आफ्नो रिपोर्टमा लेखेको छ, ‘बंगलादेश चीनको बीआरआई परियोजनामा ​​संलग्न छ र यसअन्तर्गत ४ अर्ब डलर ऋण लिएको छ । यो बंगलादेशको कुल बाह्य ऋणको ६ प्रतिशत हो।

बंगलादेशका विदेशमन्त्रीले आईएमएफसँग ४.५ अर्ब डलरको प्याकेज मागेको बताएका छन् । तर, यो प्याकेजको बारेमा भने अझै छलफल हुन सकेको छैन । यसबाहेक बंगलादेशले विश्व बैंक, एसियाली विकास बैंक, एसियाली पूर्वाधार बैंक र जापान अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग नियोगसँग पनि ४ अर्ब डलर ऋण मागेको छ ।

चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीले अगस्ट ७ मा बंगलादेशको भ्रमण गरेका थिए। बंगलादेशका अर्थमन्त्रीको यो टिप्पणी यस भ्रमणपछि आएको हो । वाङ यीले बंगलादेशकी प्रधानमन्त्री शेख हसिनालाई पनि भेटेका थिए। चिनियाँ विदेशमन्त्रीले बंगलादेशलाई सबैभन्दा भरपर्दो र पुरानो रणनीतिक साझेदार भनेका छन् । चिनियाँ विदेशमन्त्रीले दुई देशले पूर्वाधारमा सहकार्य गर्न सहमत भएको बताएका थिए ।

यस वर्षको मे महिनामा श्रीलंका डिफल्टर बनेको थियो। श्रीलंकाले पनि ऋणका लागि आईएमएफसँग कुरा गरिरहेको छ । अर्कोतर्फ पाकिस्तानको विदेशी मुद्रा सञ्चिति पनि खाली हुँदै गइरहेको छ र डेढ महिनाको आयात बिल पनि छैन । तेलको मूल्य बढेसँगै बंगलादेशको आयात बिल पनि बढेको छ । बंगलादेशको विदेशी मुद्रा सञ्चिति ४० अर्ब डलरभन्दा कममा झरेको छ । बंगलादेशको विदेशी मुद्रा सञ्चिति गत वर्ष ४५ अर्ब डलर थियो।

तर, बंगलादेशले कपडा निर्यात गरेर आफूलाई बचाउने विश्लेषकहरू बताउँछन् । बंगलादेशसँग पाँच महिनाभन्दा बढीको आयात बिलहरू कभर गर्न विदेशी मुद्रा भण्डार छ। मुस्तफा कमालले फाइनान्सियल टाइम्सलाई बंगलादेश श्रीलंकाजस्तो डिफल्टर नहुने बताएका छन् ।

आईएमएफका अनुसार २०२१ मा बंगलादेशमा कुल विदेशी ऋण ६२ अर्ब डलर थियो। जापानमा बंगलादेशमा सबैभन्दा बढी विदेशी ऋण छ। जापानले बंगलादेशलाई ९ अर्ब डलर ऋण दिएको छ । यो बंगलादेशमा रहेको कुल ऋणको १५ प्रतिशत हो ।