काठमाडौं । लामो समयदेखि वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीबाहेक अन्य ग्रहहरूमा जीवनको खोजी गरिरहेका छन्। एलन मस्कले सन् २०५० मा मंगल ग्रहमा मानव कोलोनी बनाउने घोषणा पनि गरेका छन् । नासालगायत अन्य धेरै संस्थाहरूले पनि यसबारे कुरा गरिरहेका छन् ।

तर यो तब मात्र सम्भव हुनेछ जब मानव जन्म पनि अन्तरिक्षमा हुनसक्छ। त्यसोभए शून्य गुरुत्वाकर्षणमा बच्चा जन्माउन सम्भव छ ? यदि यसो भयो भने, के आमा सुरक्षित रूपमा बच्न सक्षम हुनेछिन् ? के पूर्णतया फरक वातावरण र विकिरणले अन्तरिक्षमा जन्मिने बच्चालाई एलियन जस्तै बनाउँछ ?

सन् २००० देखि हालसम्म अन्तरिक्षमा मानवको निरन्तर आवागमन भइरहेको छ । यो सम्पूर्ण समयावधिमा एक वा अर्को देशको एक अन्तरिक्ष यात्री अन्तरिक्षमा भएको हुनुपर्छ। त्यसैले यो निर्णय गरिएको छ कि हामीलाई अन्तरिक्षमा जान त्यति गाह्रो छैन, तर अहिले हामी अन्तरिक्षमा बच्चा जन्मिए के हुन्छ भन्ने निष्कर्षमा पुग्न सकेका छैनौं। यो हुन सक्छ, वा यो हुन सक्दैन प्रस्ट छैन ।

अन्तरिक्षमा शारीरिक सम्बन्ध स्थापित भएमा महिला अन्तरिक्ष यात्री गर्भवती हुन सक्छिन् तर अन्तरिक्षको चरम वातावरणले भ्रूणलाई विनाश गर्न सक्छ, वा जन्मको समयमा मृत्यु पनि हुन सक्छ। यी कारणलाई ध्यानमा राख्दै नासाको आधिकारिक नीतिले अहिले अन्तरिक्षमा सम्बन्ध बनाउन अनुमति दिँदैन । यसपछि पनि हामी एकपटक बुझ्ने प्रयास गर्छौं कि यदि महिला गर्भवती भएमा के समस्या आउन सक्छ ।

वैज्ञानिकहरूले अन्तरिक्ष गर्भावस्था अघि त्यहाँको विकिरणले शुक्रकीटमा कस्तो प्रभाव पार्छ भनेर जाँच्ने प्रयास गरेका थिए। अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष केन्द्रले मुसाको फ्रिज गरिएकाका शुक्रकीट लिएर गएर ६ वर्षपछि फिर्ता ल्याई पृथ्वीमा निषेचित गरेको थियो । वैज्ञानिकहरूले जम्मा १६८ मुसाको जन्मपछि जाँच गर्दा कसैमा पनि विकिरणको प्रभाव नदेखिएको पत्ता लगाए । यो अध्ययन गत वर्षको अन्त्यमा साइन्स एडभान्स जर्नलमा प्रकाशित भएको थियो। यसबाट यो निर्णय भयो कि अन्तरिक्षमा ब्रह्माण्ड किरणको प्रभावले मुसालाई असर गर्दैन, तर यसले पनि जन्मको सम्भावना सिर्जना गर्दैन।

अन्तरिक्ष यात्रीहरूको हड्डीको घनत्व द्रुत रूपमा घट्छ, अर्थात् हड्डीहरू कमजोर हुँदै जान्छ। यो प्रक्रिया यति छिटो हुन्छ कि यदि तपाईं ६ महिनासम्म अन्तरिक्षमा बस्नुभयो भने, तपाईंको हड्डीको घनत्वको १२ प्रतिशतसम्म नष्ट हुनेछ। यस्तो अवस्थामा सुत्केरीको समयमा पेल्भिक फ्लोरमा बढ्दो दबाबका कारण गर्भवती महिलाको हड्डी भाँचिन वा आन्तरिक रक्तस्राव हुन सक्छ। पेल्भिक फ्लोर शरीरको त्यो भाग हो, जसमा पाठेघर, योनि, मलाशय र मूत्राशय समावेश हुन्छ ।

मानौं कि यी सबै कुरा सही भए पनि, अन्तरिक्ष शिशु पृथ्वीमा जन्मेका मानिसभन्दा फरक हुने ठूलो सम्भावना छ। जस्तै, गुरुत्वाकर्षण बिना विकासको कारण, उसको शरीर अलग हुन सक्छ। विशेष गरी उसको टाउको ठूलो हुनेछ, यो धेरै सम्भव छ। यो सम्भावना अझै बढ्छ जब मानव जन्म अन्तरिक्षमा निरन्तर हुन थाल्छ किनभने तब तिनीहरू आमाको बर्थ कनालबाट जन्मिनेछैन, शल्यक्रियाद्वारा जन्मिनेछ। गुरुत्वाकर्षणबिना सामान्य प्रसव सम्भव छैन, यस्तो अवस्थामा बर्थ कनाल अर्थात् आमाको पाठेघर, भल्भा भएर सामान्य तरिकाले बच्चा जन्मिँदैन, शल्यक्रिया गरेर मात्रै जन्मिनेछ ।

पृथ्वीमा रहेको सूर्यको पराबैंगनी किरणबाट जोगाउन हामी भित्र मेलानिन बन्ने गर्छ, जसका कारण हाम्रो रंग गाढा वा हल्का हुन्छ। तर अन्तरिक्षमा ब्रह्माण्डीय किरणहरूबाट बच्न गर्भवती महिलाले गाडीभित्रै बस्नुपर्नेछ। यसबाट जन्मिने बच्चाको रङ निकै हल्का हुन सक्छ किनभने यसमा मेलानिन हुँदैन ।

अन्तरिक्षमा जन्मेको बच्चा पृथ्वीका बच्चाहरू भन्दा धेरै फरक हुन सक्छ कि त्यो पूर्ण रूपमा एलियन देखिन्छ, त्यो हामी भन्दा फरक छ। यसपछि ऊ पृथ्वीको वायुमण्डलमा बाँच्न सक्षम हुनेछन् कि छैनन् भन्ने समस्या पनि खडा हुनेछ । अहिले वैज्ञानिकहरू पनि यही दिशामा सोचिरहेका छन् कि अन्तरिक्षमा जन्मनका लागि हामीले आफ्नो डीएनए पनि परिवर्तन गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

पोल्याण्डका वैज्ञानिकहरूले पनि यसबारे अनुसन्धान थालेका छन्, जसको पहिलो पेपर साइंस डाइरेक्ट जर्नलमा ‘बायोलोजिकल एन्ड सोसल च्यालेन्जेज अफ ह्युमन रिप्रोडक्सन इन लङ टर्म मार्स बेस’ नामक प्रकाशित भएको छ । अध्ययनमा संलग्न युनिभर्सिटी अफ आईटी एन्ड म्यानेजमेन्टका अनुसन्धानकर्ताहरूले मंगल ग्रहमा मानव बसोबास तब मात्र सम्भव हुने विश्वास राखेका छन् जब हाम्रो डीएनएलाई पनि त्यसमा अनुकूल बनाउन सकिन्छ ताकि हामीमा विकिरणको न्यूनतम प्रभाव पर्न सक्छ। वास्तवमा, अन्तरिक्ष विकिरण यति खतरनाक छ कि प्रशिक्षित अन्तरिक्ष यात्रीहरू पनि पूर्ण सुरक्षित वातावरणमा बसेर पनि प्रभावबाट बच्न सक्दैनन्। यस्तो अवस्थामा कम्तीमा अहिलेको लागि जन्मेपछि भ्रूण सुरक्षित र स्वस्थ रहन असम्भव देखिन्छ ।