काठमाडौं । कुनै समय थियो जब मुसाको तौल ९०७ केजीसम्म थियो । अर्थात् ठूलो साँढेको तौल बराबर। तर, एउटा नयाँ अध्ययनले यस्तो अवशेष एउटा मात्रै भेटिएको खुलासा गरेको छ । तर पुरातन समयमा मुसाको आकार सामान्यतया खच्चरको बराबर थियो। जसको तौल करिब ४५३ किलो थियो । आज सबैभन्दा ठूलो मुसा क्यापीबारा हो। यो ८० किलो सम्म तौलको हुन सक्छ। यो मुसा र हिप्पोपोटामसको मिश्रण जस्तो देखिन्छ।

पुरातत्वविद्हरूले यसअघि बाइसनको तौल र आकार बराबर मुसाको अवशेष पत्ता लगाएका थिए। यसको वजन लगभग 907 किलो थियो। यसलाई जोसेफोआर्टिगासिया मोनेसी नाम दिइएको थियो। तर पछिल्लो अध्ययनमा त्यति ठूला मुसा नभएको पाइएको छ । यो एक दुर्लभ मामला थियो। पुरातन समयमा पनि मुसाहरू सामान्यतया खच्चर बराबर थिए। ४५३ किलोग्राम फोबेरोमिस प्याटरसोनी यसको उत्कृष्ट उदाहरण हो।

केस वेस्टर्न रिजर्भ युनिभर्सिटीका पेलियोन्टोलोजिस्ट रसेल एन्जेलम्यानले भने कि पहिले मुसा बाइसनको आकारको हो भनिए पनि यसलाई मापन गर्ने कुनै तरिका छैन। तर, अनुसन्धान भने निरन्तर चलिरहेको छ । सही आकार र वजन पत्ता लगाउन गाह्रो छ। त्यसैले रसेलले नयाँ तरिका ल्याए। रोयल सोसाइटी ओपन साइन्स जर्नलमा प्रकाशित रिपोर्टको आधारमा न्युयोर्क टाइम्सले यो समाचार प्रकाशित गरेको हो ।

A rat weighing 1,000 pounds instead of 2,000 pounds is “still a really big rat.” https://t.co/uQCPao6bOM

— NYT Science (@NYTScience) June 15, 2022

आफ्नो नयाँ विधिबाट मापन गरेपछि, रसेल एन्जेलम्यानले फोब्रोमिस, जोसेफोआर्टिजेसिया र अन्य पुरातन मुसाको आकार गणना गरे। त्यसपछि थाहा भयो कि तिनीहरूको आकार वास्तवमा कम थियो। तौल पनि कम थियो । तर यी मुसाको हालको प्रजाति भन्दा धेरै ठूला थिए। यी मुसाहरू अहिलेका स्तनधारी जनावरहरूभन्दा ठूला हुन्थे। दुईदेखि ८० लाख वर्ष पहिले यी मुसाहरू दक्षिण अमेरिकाको सिमसारमा घुम्ने गर्थे।

उरुग्वेको रिपब्लिक युनिभर्सिटीका जीवाश्मविद् अर्नेस्टो ब्लान्कोले सन् २००८ मा जोसेफोआर्टिजियाको खोपडी पत्ता लगाएका थिए। यी मुसाको बङ्गारा अहिलेको बाघभन्दा तीन गुणा बढी शक्तिशाली थियो । अर्थात् यिनीहरूले ढुंगा पनि चपाएर धुलो बनाउन सक्थे। सायद तिनीहरूको बङ्गाराको बलले गर्दा तिनीहरू शिकारी चराहरू र धारिलो दाँत भएका मार्सुपियलहरूबाट बच्न सक्थे।

पुरातन ठूला मुसाहरूको आंकडा अनुमान गर्न धेरै गाह्रो छ, किनभने तिनीहरूको जीवाश्म चाँडै फेला पर्दैन। हालसम्म जोसेफोआर्टिजियाको एउटा मात्र खप्पर भेटिएको छ । योसँगै फोब्रोमिसको खुट्टाको हड्डी पनि भेटिएको छ । यदि जीवाश्महरू सही फेला परेनन् भने, पुरातत्वविद्हरूले आधुनिक समान जीवहरूको आन्तरिक शरीर रचनाको आधारमा यी जीवहरूको अध्ययन गर्छन्। तर हालका मुसाहरू जोस्फोआर्टिजेसियाको खोपडी वा फोब्रोमीसको बाक्लो हड्डीसँग मिल्दोजुल्दो छैन। क्यापीबाराको शरीर र भित्री अंगहरू पुरातन मुसाको आकारमा ढाल्दा पनि समान थिएनन्।

रसेल एन्जेलम्यानको अध्ययनले पहिले अध्ययन गरेको मुसाको आकार आधा भएको पाइएको थियो। अहिलेका मुसाको दिमाग सानो छ, त्यतिबेलाका ठूला मुसाको दिमाग सानो नहुन सक्छ । यदि मुसाको तौल साँच्चै ४५३ किलोग्राम थियो भने त्यो निकै ठूलो मानिनेछ।