काठमाडौं । लगातार छैटौं पटक, फिनल्याण्ड विश्वको सबैभन्दा खुसी देश मानिएको छ। वर्ल्ड ह्याप्पिनेस रिपोर्टको सूचीमा अफगानिस्तान र लेबनानलाई सबैभन्दा समस्याग्रस्त देशको श्रेणीमा राखिएको छ । यसको पनि कारण छ ।

दुवै देश लामो समयदेखि राजनीतिक र आर्थिक उतारचढावको सामना गर्दै आएका छन्, जुन त्यहाँका जनतालाई विचलित पार्न पर्याप्त छ । यी सबैको बीचमा रुसमा एउटा यस्तो सहर छ जसलाई संसारको सबैभन्दा उदास क्षेत्र भनिन्छ । यो दु:ख यति धेरै छ कि साइबेरियाको सिमानामा अवस्थित यस सहरमा बस्ने मानिसको औसत उमेर १० वर्षले घट्छ।

सन् २०१६ मा नोरिल्स्कबाट केही डरलाग्दो तस्बिर आउन थालेका थिए । यो दुल्दीकेन नदीको तस्वीर थियो, जसमा गाढा रातो पानी बगिरहेको थियो। मानिसहरु भन्छन् कि खोलाको पानी पहिले पनि अनौठो थियो तर अचानक यसको रंग गाढा रातो भयो। त्यहाँ अनुमानहरू थिए कि पहिले नै छोटो जीवनको सहर नोरिल्स्कको अन्त्य नजिक छ।

धेरै अनुसन्धान पछि, रूसी अधिकारीहरूले स्वीकार गरे कि शहरमा धातुहरूमा काम गर्ने ठूला कारखानाहरू छन्। यी कारखानामध्ये कुनैको एउटा पाइपमा लिकेज भएको हुनुपर्छ, जसका कारण खोलाको पानी रातो भयो । उनीहरूले स्वच्छ पानी पिउन र प्रयोग गर्न आग्रह गरे ।

बरफको किल्ला जस्तो देखिने नोरिल्स्क शहरको चर्चा हुन थाल्यो। धेरै पर्यटकले त्यहाँ गएपछि लामो समयसम्म डिप्रेसनमा बसेको अनुभव सामाजिक सञ्जालमा सेयर गर्न थाले । उनीहरूमा आत्महत्याको विचार आउन थाल्यो । यी अनुभवहरू एक वा दुई व्यक्तिको होइन, धेरैको थियो। यस समयमा रूसको यो शहर अवसाद जगाउँछ कि भन्ने अनुमान गरिएको थियो। यसका लागि एउटा होइन, धेरै कारणहरू दिइयो।

करिब १८०० माइल टाढा रहेको नोरिल्स्कलाई अन्य सहरमा जोड्ने बाटो छैन। यहाँ सडकहरू छन्, तर सहरको एक भागबाट अर्को भागमा पुग्नका लागि मात्र । बाहिरबाट कुनै सम्पर्क छैन। कलकारखानाबाट सामान ओसारपसार गर्ने उद्देश्यले निर्माण गरिएको रेलवे लाइन छ तर हिउँ पर्ने हिउँदमा यो लाइन पनि बन्द रहन्छ । बाहिरी संसारसँग जोड्न हवाई सेवा छ, तर हिमपातका कारण त्यो पनि प्रायः बन्द नै हुन्छ ।

यहाँ जाँदा सबैभन्दा पहिले देखिने कुरा सोभियत जेल शिविर हो। मस्कोबाट करिब ५ घण्टाको उडानपछि विमान अवतरण गर्ने ठाउँ दोस्रो विश्वयुद्धका बेला हिरासत केन्द्र थियो। यो त्यही ठाउँ हो जहाँ सन् १९३६ देखि धेरै वर्षसम्म लाखौं मजदुर अमानवीय अवस्थामा काम गर्न बाध्य भए ।

गिलाट र तामा खानीमा काम गर्ने क्रममा करिब १८ हजार मानिसको संक्रमणबाट मृत्यु भएको थियो भने त्यति नै संख्यामा भोकमरीले मृत्यु भएको थियो । युद्ध पछि शीतयुद्ध भएको हुनाले, जसमा सोभियत संघ अन्य सबै देशहरूबाट काटिएको थियो, वास्तविक तथ्याङ्क कतै पनि पुष्टि भएको छैन।

मजदुरको चिहानबाट निस्कने बित्तिकै चिसोले स्वागत गर्नेछ। सामान्यतया सहरको तापक्रम माोनस १० डिग्री हुन्छ, जुन जाडोमा माोनस ६० सम्म जान्छ। हरेक वर्ष झण्डै दुई महिना यहाँका जनताले उज्यालो देख्दैनन् । यस्तो अवस्थामा अधिकांश मानिसहरू घरमै बस्छन् र आपतकालीन सेवाहरू मात्र चल्छन्। अर्थात् यस्तो मौसममा यहाँ पर्यटक अड्किएमा डिप्रेसन अवश्य हुन्छ ।

हिउँदमा सडक हिउँले ढाकेपछि आवतजावत गर्न गाह्रो हुन्छ । यसले एक प्रकारको सामाजिक अलगावलाई जन्म दिन्छ, जसमा मानिसहरू एकअर्काबाट टाढा रहन्छन्। यो पनि दुःखको एउटा प्रमुख कारण हो । यो बुझ्नको लागि, कसैले कोरोनाको लकडाउन अवधिलाई पनि सम्झन सक्छ, जब बाहिर निस्कन प्रतिबन्धका कारण डिप्रेसन र घरेलु हिंसाको गुनासो बढेको थियो।

चिसोले यहाँको जनजीवनलाई धेरै किसिमले असर गर्छ । जसरी दैनिकी परिवर्तन हुन्छ । काम गर्नेहरु कार्यालय जान पाउँदैनन् । यसले विशेष गरी काम गर्ने र दैनिक खानेहरूलाई दोहोरो समस्या ल्याउँछ। यस्तो अवस्थामा आर्थिक रुपमा कमजोर मानिसहरु डिप्रेशनमा जान सक्छन् । एउटा कुरा यो पनि छ कि भारी हिमपातले सबैलाई समान असर गर्दैन। धेरै मानिसहरु यसको मजा पनि लिन्छन्, जबकि धेरै गम्भीर अवसादमा जान्छन्। यस अवस्थामा व्यावसायिक उपचारले ठूलो मद्दत गर्न सक्छ।

नोरिल्स्कलाई विश्वको सबैभन्दा प्रदूषित सहरको सूचीमा राखिएको छ । रसियाले पनि यसलाई देशको सबैभन्दा प्रदूषित सहर भनेको छ। यसको कारण यहाँ निकल, तामा र प्यालेडियमको खानी हो। विश्वको निकल आपूर्तिको पाँचौं भाग नोरिल्स्कबाट आउँछ, जबकि आधाभन्दा बढी प्यालेडियम पनि यहाँ पाइन्छ।

जसका कारण यहाँ चर्को प्रदूषण भइरहेको छ । तथ्याङ्कले देखाउँछ कि निकल प्लान्टबाट हरेक वर्ष २० लाख टनभन्दा बढी विषाक्त ग्यासहरू निस्किन्छन्, जसमा सल्फर डाइअक्साइड, नाइट्रोजन अक्साइड, कार्बन जस्ता ग्यासहरू छन्।

दिनरात विषाक्त ग्यासको चपेटामा बस्ने मानिसको औसत उमेर पनि घट्न थालेको छ । रूसका मानिसहरूको औसत उमेर लगभग ६९ वर्ष हो । नोरिल्स्कका मानिसहरू भने ५९ वर्षसम्म बाँच्छन्। रसियाको तुलनामा यहाँ क्यान्सरका बिरामीको संख्या दोब्बर छ ।

सबै कुरा यति बिग्रन्छ भने साढे दुई लाख जनता सहरमा किन बस्छन् ? यसको पनि कारण छ । संसारको सबैभन्दा दुखद सहरको एउटा राम्रो कुरा हो यहाँको तलब एकदमै राम्रो छ। रूसको औसत आम्दानी लगभग ७३९ डलर छ, जबकि नोरिल्स्कको २ हजार डलरभन्दा बढी छ। यही कारणले यहाँ मानिसहरु बसिरहेका छन्, तर यो एक किसिमको किल्ला जस्तै हो । यहाँबाट न त मुख्यभूमिमा जान्छन्, न बाहिर बस्नेहरु धेरै आउँछन् ।