काठमाडौं । भारत-श्रीलंका पुरुष टी-२० विश्वकपको तीन महिना अगाडि प्रसारक जियोस्टार खेलको लाइभ प्रसारणबाट पछि हटेको छ। यदि चाँडै नयाँ प्रसारक फेला परेन भने भारतमा खेल प्रसारण गर्न गाह्रो हुन सक्ने इकोनोमिक टाइम्सको एक रिपोर्टले जनाएको छ।

जियोस्टारले प्रसारकबाट नाम फिर्ता लिनुको कारण आफ्नो घाटा रहेको उल्लेख गरेको छ। यो निर्णयपछि अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद (आईसीसी)ले सोनी, नेटफ्लिक्स र अमेजन प्राइम भिडियोलाई सम्पर्क गर्‍यो, तर उच्च मूल्यका कारण कुनै पनि प्लेटफर्मले अधिकार प्राप्त गर्न चासो देखाएका छैनन्।

जियोस्टारले २०२३ मा २०२४-२७ सिजनको लागि भारतको मिडिया अधिकारको लागि आईसीसीसँग सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो। यो सम्झौता ३ अर्ब डलरको थियो। घाटाको उल्लेख गर्दै अब जियोस्टारले बाँकी दुई वर्ष प्रसारण जिम्मेवारी पूरा गर्न नसक्ने बताएको छ।

२०२३ मा आइसीसीले चार वर्ष (२०२४ देखि २०२७ सम्म) भारतमा आफ्ना सबै प्रतियोगिताहरू प्रसारण गर्ने अधिकार जियोस्टार (तत्कालीन स्टार इण्डिया) लाई बेचेको थियो। सम्झौता लगभग २५० मिलियन डलरमा अन्तिम रूप दिइएको थियो। यसको अर्थ जियोस्टारले आइसीसीलाई वार्षिक औसत २५० मिलियन डलर तिर्नेछ।

अब, क्रिकेट कभरेजबाट जियोस्टारको राजस्व उल्लेखनीय रूपमा कम छ। ड्रिम ११ जस्ता गेमिङ एपहरूमा प्रतिबन्ध पछि, विज्ञापन राजस्व पनि घट्दै गएको छ। घाटा हुने अनुमान गर्दै कम्पनीले पहिले नै आफ्नो खातामा रकम छुट्याउन सुरु गरिसकेको छ । कम्पनीले यो पैसा डुब्ने अनुमान गरेको छ । यसलाई “प्रोभिजन” भनिन्छ।

सरल भाषामा भन्नुपर्दा जियोस्टारले सम्पत्ति २५,००० करोडमा खरिद गरेको थियो, तर अब यस्तो देखिन्छ कि सम्पत्ति बेचेपछि पनि यसले पूर्ण रकम फिर्ता गर्न सक्ने छैन; बरु, यसले २५,७६० करोड रुपैयाँसम्म गुमाउनेछ। त्यसैले, कम्पनी अब सम्झौताबाट बाहिरिन चाहन्छ।

यी अधिकारहरू प्राप्त गर्न आईसीसीले सोनी, नेटफ्लिक्स र अमेजन प्राइम भिडियोलाई सम्पर्क गरेको छ, तर अहिलेसम्म कुनै पनि प्लेटफर्मले उच्च मूल्यको कारणले धेरै चासो देखाएको छैन। यसले आईसीसीलाई अगाडि बढ्ने बाटो अस्पष्ट बनाएको छ।

आईसीसीले २०२६-२९ सिजनको लागि भारतको मिडिया अधिकारको लागि नयाँ बिक्री प्रक्रिया सुरु गरेको छ। बोली लगभग २.४ बिलियन डलरको छ। २०२४-२७ को लागि हालको सम्झौता, जसमा प्रत्येक वर्ष एक प्रमुख पुरुष प्रतियोगिता समावेश छ, ३ बिलियन डलरको थियो।

भारतले आईसीसीको राजस्वको लगभग ८०% योगदान गर्छ, जसले क्रिकेटको निर्भरतालाई उजागर गर्दछ। आईसीसीले २०२४ मा ४७४ मिलियन डलरको अधिशेष उत्पन्न गर्‍यो। अधिशेष भन्नाले “अतिरिक्त आम्दानी” वा नाफा (जस्तै, खर्च कटौती गरेपछि बाँकी रहेको रकम) लाई जनाउँछ।

जियोस्टारले भारतमा खेल प्रसारण गर्ने अधिकार सुरक्षित गर्‍यो, तर विज्ञापन र सदस्यता अपेक्षाहरू पूरा भएनन्। वास्तविक पैसाको गेमिङ प्रतिबन्ध पछि जियोस्टारको समस्या झनै बढेको छ। यी एपहरू क्रिकेटका सबैभन्दा ठूला विज्ञापनदाता बनेका थिए। कार्यकारीहरू भन्छन् – परम्परागत ब्रान्डहरू फर्किएका छन्, तर वास्तविक पैसाको गेमिङमा प्रतिबन्धले छोडेको खाडल भर्न गाह्रो छ।

भारतको खेलकुद मिडिया बजार जियोस्टार र सोनीमा धेरै निर्भर भएको छ। यो मर्जरले भर्चुअल द्वन्द्व सिर्जना गरेको छ, जसले गर्दा आईसीसीसँग केही विकल्पहरू बाँकी छन्। सोनीले १७ करोड डलरमा एसियाली क्रिकेट परिषद्, १०० मिलियन डलरमा न्यूजील्याण्ड क्रिकेट र २० करोड डलरभन्दा बढीमा इङ्गल्याण्ड बोर्डको अधिकार प्राप्त गरेको छ, तर आईसीसी सम्झौताबाट टाढा रहेको छ।

विश्वव्यापी रूपमा, स्ट्रिमरहरूले प्रत्यक्ष खेलकुदमा लगानी गरिरहेका छन्, तर बढ्दो लागतले एमबीए र एनएफएल जस्ता लिगहरूलाई बढी छनौटपूर्ण बनाएको छ। आइओसी र फिफाले पनि भारतमा कम मूल्याङ्कन प्राप्त गरिरहेका छन्।

आईसीसीको जियोस्टारसँगको सम्झौता अनुसार, तिनीहरू २०२७ सम्म बाँधिएका छन्। यसको अर्थ यदि तिनीहरूले नयाँ साझेदार फेला पारेनन् भने, तिनीहरूले घाटामा परे पनि खेलहरू प्रसारण गर्नुपर्नेछ।

आईसीसीले २०२६ को टी-२० विश्वकपको तालिका सार्वजनिक गरेको छ। भारत र पाकिस्तानबीचको समूह चरणको खेल फेब्रुअरी १५ मा कोलम्बोमा हुनेछ। प्रतियोगिता भारत र श्रीलंकाका सात शहरका आठ स्थानमा खेलाइनेछ। २९ दिनमा ५५ खेल हुनेछन्।