काठमाडौं । चन्द्रमामा पानी भेटिएको छ । पृथ्वी जस्तै त्यहाँ पानीको बहाव छैन। यो अँध्यारो भागमा रहेको क्रेटर अर्थात खाडलहरूमा जमेको बरफमा छ वा हाइड्रेटेड ढुङ्गाहरूमा छ । भारतको चन्द्रयान–१ र अमेरिकाको एलआरओले यसको पुष्टि पहिल्यै गरेका थिए । तर अब चीनको लुनार ल्यान्डर चाङ्गे–५ ले पनि पानी पत्ता लगाएको छ । यससँगै यसको स्रोत पनि पत्ता लागेको छ । अधिकांश पानी चन्द्रमा भित्र छ।

चीनको यो खोज रिपोर्ट नेचर कम्युनिकेसन्स जर्नलमा प्रकाशित गरिएको छ । चीनको लुनार ल्यान्डर चाङ्गे–५ चन्द्रमामा हुँदा पानी पत्ता लगाउने पहिलो प्रयोगशाला हो। चन्द्रयान–१ वा एलआरओले चन्द्रमाको परिक्रमा गर्दा पानी पत्ता लगाएको थियो । जबकि, चाङ्गे–५ लुनार ल्यान्डर चन्द्रमाको त्यो क्षेत्रमा छ, जहाँ अहिलेसम्म कुनै पनि ल्यान्डर वा रोभर गएको छैन ।

चाङ्गे–५ लुनार ल्याण्डरबाट प्राप्त तथ्यांक अनुसार चन्द्रमामा पानी हाइड्रोक्सिल ग्रुपको रुपमा रहेको छ । अर्थात् हाइड्रोजन र अक्सिजनका परमाणुहरू आपसमा फसेका छन्। यो पानीको लागि सबैभन्दा सामान्य रासायनिक प्रक्रिया हो। चिनियाँ वैज्ञानिकहरूले पानीका थोपाहरू फेला पारेनन्, तर ढुङ्गामा रासायनिक मिश्रण भेटिएको छ। चाङ्गाई-५ लुनार ल्यान्डर हाल चन्द्रमाको ओशनस प्रोसेलेरम अर्थात् आँधीबेहरीको महासागरमा रहेको छ ।

ओशनस प्रोसेलेरममा हाइड्रोक्सिल को मात्रा प्रति मिलियन ३० भाग छ। चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसको नेशनल एस्ट्रोनोमिकल अब्जर्भेसनका वैज्ञानिक तथा यस प्रतिवेदनका लेखक ली चुनलाईले आफ्नो बयानमा भनेका छन्, ‘विश्वमा पहिलो पटक हामीले चन्द्रमाबाट फर्किएको नमूनाको परीक्षण गरेका छौं। चन्द्रमामा रहेको ल्याण्डर चङ्गाई–५ को तथ्यांक पनि विश्लेषण गरिएको छ । दुवै तथ्याङ्कले चन्द्रमामा पानी रहेको बताइरहेको छ । अब यो पुष्टि भएको छ। त्यहाँ पानीको रूप मात्र फरक छ।’

ली चुनलाईले यस समयमा चन्द्रमामा सौर्य हावाको गति कम रहेको बताए । लगातार आउने सौर्य हावाका कारण चन्द्रमामा हाइड्रोक्सिल पनि बन्न सक्छ । यो कुरा दशकौंदेखि थाहा थियो तर चीनको चाङ्गे-५ लुनार ल्यान्डरले चन्द्रमामा रहेको पानी यसको सतह मुनिबाट निस्कने ढुङ्गामा रहेको पुष्टि गरेको छ । कुनै समयमा ज्वालामुखी विष्फोटमा यी ढुङ्गाहरू बाहिर आए पनि।

लीले भने कि चन्द्रमाको ढुङ्गाको अध्ययन गरेर हामीले चन्द्रमा, यसको उत्पत्ति र रासायनिक मिश्रणको बारेमा जानकारी पाइरहेका छौं। चाङ्गे–५ र चाङ्गे–५ ले यस बिन्दुलाई थप पुष्टि गर्नेछ। थप कठिन अध्ययन पूरा हुनेछ। हुनसक्छ भविष्यमा मानिसहरूले चन्द्रमामा पानी अभाव भोग्नु नपरोस्।