काठमाडौं । बेलायतको क्याम्ब्रिज नजिकै वैज्ञानिकहरूले एउटा यस्तो कुरा देखे जसले उनीहरू छक्क परे । बार हिलमा सडक छेउको उत्खननका क्रममा वैज्ञानिकहरूले ८ हजार वटा पुरातन टोड र भ्यागुताका हड्डीहरू फेला पारेका छन्।

२०१६-२०१८ को बीचमा यो उत्खनन फलाम युगमा निर्मित घर नजिक भएको थियो। यस क्रममा १४ मिटर लामो र करिब ६ फिट गहिरो खाडलमा हड्डी भेटिएको थियो । भ्यागुताको यो चिहानसम्म पुग्न वैज्ञानिकहरूले एक मिटर माथिल्लो माटो र सबसोइल खन्नुपर्ने थियो। एकै ठाउँमा यति धेरै अवशेषहरू फेला पार्नु एक असामान्य र असाधारण खोज हो। साथै, यी सबै खाडलमा कसरी पुगे भन्ने कुरा वैज्ञानिकहरूले अहिलेसम्म बुझ्न सकेका छैनन् ।

लन्डन पुरातत्व संग्रहालयका वरिष्ठ पुरातत्वविद् विकी इवेन्स भन्छन् कि लन्डनमा यति धेरै साइटहरूमा काम गर्दा हामीले यति धेरै भ्यागुताहरू कतै भेटेका छैनौं। एउटै खाडलबाट यति धेरै हड्डी भेट्नु अचम्मको कुरा हो । बैज्ञानिकहरुका अनुसार यी हड्डीहरु प्रायः भ्यागुता र टोडका सामान्य प्रजातिका हुन्, जुन देशभर पाइन्छ । यसमा पोखरमा पाइने भ्यागुताको अवशेष पनि छ, जुन अचम्म पार्ने खालको छ ।

ढुङ्गे युगको बारेमा कुरा गर्दा यस्ता प्रमाण फेला परेको छ जसबाट थाहा हुन्छ कि त्यतिबेला मानिसहरु भ्यागुता खान्थे । तर, खाडलमा भेटिएको हड्डीमा न कुनै काटिएको छ न त जलेको दाग नै छ । त्यसैले मानिसहरूले ती भ्यागुता खाएका हुन् भन्न सकिँदैन। तर, भ्यागुतालाई उमालेको भए पनि त्यसको निशान भेटिन्थ्यो।

Scientists are toadly baffled by 8,000 ancient toad and frog bones that have been found in a ditch during an excavation.https://t.co/24j3B1UG6T

— IFLScience (@IFLScience) June 18, 2022

जहाँबाट यी अवशेषहरू फेला परेका थिए, त्यहाँ जलेको अन्नको प्रमाण थियो, जसले मानिसहरूले बाली प्रशोधन गर्ने गरेको देखाउँछ। बाली भएकाले त्यहाँ अन्य कीराहरू पसेको हुनुपर्छ र भ्यागुता पनि खान आएको हुनुपर्छ ।

प्रागैतिहासिक समयमा भ्यागुतासंग यो त्रासदीको पछाडि अर्को सिद्धान्त दिइएको छ। अर्थात् भ्यागुताहरू प्रजनन क्षेत्रको खोजीमा वसन्त ऋतुमा यस क्षेत्रमा आएका हुनुपर्छ र खाडलमा खसेर फसेका हुनसक्छन् । अत्याधिक चिसोले यी भ्यागुताको ज्यान गएको हुन सक्ने पनि बताइएको छ ।

भ्यागुतामा कुनै रोगका कारण यस्तो भएको हुनसक्ने सिद्धान्त पनि छ । सन् १९८० को दशकमा बेलायतमा रानाभाइरसले भ्यागुताको जनसङ्ख्यालाई नष्ट गर्‍यो। भ्यागुताहरू यस भाइरसबाट यति धेरै प्रभावित भएका थिए कि रोगको अनुगमन र रिपोर्ट गर्न भ्यागुता मृत्यु परियोजना सुरु गरिएको थियो। रानाभाइरसहरूले ठूलो संख्यामा निश्चित माछा र सरीसृपहरू (उभयचरहरू) लाई असर गर्छ।

विकी इभेन्स भन्छन् कि यो एक आश्चर्यजनक खोज हो, जुन हामी अझै बुझ्न कोशिस गर्दैछौं। भ्यागुताका अवशेषहरूसँगै हुन सक्ने विभिन्न कारणहरू छन्। यो पनि आउँदा दिनमा थाहा हुनेछ । तर हामीलाई अझै थाहा छैन किन यस्तो भयो।

साइटमा भ्यागुताको हड्डी मात्र भेटिएन, तर कलाकृतिका साथै मानव र जनावरका अवशेषहरू पनि भेटिए। नमुना संकलनको काम भइरहेको छ । आशा छ यो रहस्य छिट्टै समाधान हुनेछ।