काठमाडौं । पोखरामा भएको विमान दुर्घटनापछि फेरि एकपटक पुराना विमानका कारण दुर्घटना भएको भन्ने कुरा चर्को रूपमा उठ्न थालेको छ । यो दुर्घटनाग्रस्त विमानमा चालक दलका चार सदस्य र ६८ यात्रु सवार थिए । दुर्घटनामा सबैको मृत्यु भएको छ । विमानमा पाँच भारतीय पनि सवार थिए ।

यो घटना आइतबार भएको हो । दुर्घटनामा परेको विमान यति एयरलाइन्सको ९ एन–एएनसी एटिआर–७२ विमान थियो । विमानले आइतबार बिहान १०.३३ बजे काठमाडौंको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट उडान भरेको थियो । बिहान १०.५८ मा पोखरा अवतरण गर्ने तयारी थियो । तर अवतरण हुनुभन्दा केही सेकेण्डअघि नै विमान दुर्घटनाग्रस्त भयो।

यो विमान कसरी दुर्घटना भयो भन्ने यकिन कारण भने खुल्न सकेको छैन । विमानको ब्ल्याक बक्स फेला परेको छ । ब्ल्याक बक्समा सबै डाटा हुन्छ र यसबाट विमान दुर्घटनाको कारण पनि खुल्छ भन्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

यद्यपि फ्लाइट ट्र्याकिङ वेबसाइट फ्लाइटराडार २४ ले दुर्घटनाग्रस्त विमान १५ वर्ष पुरानो भएको बताएको छ । यस्तो अवस्थामा यो जान्न आवश्यक छ कि विमानको आयु कति हुन्छ ? विमान सेवानिवृत्त भएपछि के हुन्छ ?

विमानको आयु कति हुन्छ ?

इन्टरनेशनल एयर ट्रान्सपोर्ट एसोसिएसन (आइएटीए) का अनुसार पछिल्लो ३५ वर्षमा विश्वभर १६ हजारभन्दा बढी विमान सेवानिवृत्त भएका छन् । हरेक वर्ष करिब ७ सय विमान रिटायर हुन्छन् । आइएटीएले आगामी १० वर्षमा ११ हजार भन्दा बढी विमानहरू रिटायर हुने अनुमान गरेको छ।

आइएटीए का अनुसार कार्गो विमानको औसत आयु ३२.५ वर्ष हुन्छ भने यात्रुवाहक विमानको आयु २५.१ वर्ष हुन्छ । अर्थात् कार्गो विमान ३२.५ वर्षपछि र यात्रुवाहक विमान २५.१ वर्षपछि रिटायर गर्नुपर्छ ।

यद्यपि, प्रत्येक विमानको अवकाशको उमेर फरक हुन्छ। उदाहरण को लागि बोइङ को ७४७ विमान लगभग २७ वर्षपछि डिकमिसन वा रिटायर गरिन्छ। अर्कोतर्फ लकहिडको ट्राइ-स्टार विमान औसत २४ वर्षमा रिटायर हुन्छ।

रिटायर भएपछि विमानलाई के गरिन्छ ?

आइएटीएले अवकाश लिएर पनि विमान प्रयोग गर्न सकिने जनाएको छ । एउटा विमानमा साढे तीन लाखभन्दा बढी पार्ट्स हुन्छन् र यो अन्य विमानमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।

विमानलाई सही समयमा र सही तरिकाले डिकमिसन गर्न सके त्यसको पार्टपुर्जा रिसाइकल गर्न सजिलो हुने र उचित मूल्य पनि पाउन सकिने आईएटीएले जनाएको छ ।

एरिजोनामा संसारको सबैभन्दा ठूलो भण्डारण घर बनाइएको छ। यो भण्डारण घर २ हजार ६ सय एकडमा फैलिएको छ । अमेरिकी सरकारका ४,६०० भन्दा बढी सेवानिवृत्त विमानहरू यहाँ पार्क गरिएका छन्।

अमेरिकी सरकार र सेनाको विमानमा प्रयोग हुने करिब ८० प्रतिशत स्पेयर पार्टस यही भण्डारण घरबाट पठाइन्छ। मिडिया रिपोर्टका अनुसार डिकमिसन गरिएको विमानका सबै अत्यावश्यक पार्ट्स हटाइसकेपछि पनि यसको बडी कवाडीमा बेच्न सकिन्छ। रिपोर्टका अनुसार बोइङ ७४७ को बडी ५५ हजार डलरमा बिक्री हुन्छ ।