काठमाडौं । डेंगु–चिकुनगुनिया निर्मूल र नियन्त्रणका लागि नयाँ प्रकारका लामखुट्टे विकास गरिएको छ । इन्डियन काउन्सिल अफ मेडिकल रिसर्च (आइसीएमआर) को भेक्टर कन्ट्रोल रिसर्च सेन्टर (भिसीआरसी) ले विशेष पोथी लामखुट्टे विकास गरेको छ। यी पोथीहरूले यस्ता लार्भा उत्पादन गर्छन् जसले डेंगु-चिकुनगुनियालाई निर्मूल पार्छ। किनभने यी रोगहरूको भाइरस यी लामखुट्टेहरू भित्र रहँदैन। जब भाइरस रहने छैन तब मानिसहरू युनीहरूले टोकेर संक्रमित हुने छैनन् ।

पुडुचेरीमा आधारित आइसीएमआर-भिसीआरसीले एडिस एजिप्टी लामखुट्टेको दुई कोलोनीहरू विकास गरेको छ। उनीहरूलाई wMel र wAIbB बोलबशिया स्ट्रेनबाट संक्रमित भएका छन्। अब यी लामखुट्टेको नाम एडिस एजिप्टी (PUD) हो। यी लामखुट्टेले डेंगु र चिकनगुनियाको भाइरल संक्रमण फैलाउँदैनन् । भीसीआरसी विगत चार वर्षदेखि यो काममा लागिरहेको छ । ताकि उनीहरूले भोलबशिया लामखुट्टे विकास गर्न सकुन्।

भीसीआरसीका निर्देशक डा. अश्विनी कुमारले स्थानीय क्षेत्रमा लामखुट्टे छोड्न धेरै प्रकारका सरकारी अनुमति लिनुपर्ने बताए । उनले भने ‘हामीले डेंगु र चिकनगुनियालाई निर्मूल पार्न र नियन्त्रण गर्न विशेष प्रकारको लामखुट्टे विकास गरेका छौं। हामी पोथी लामखुट्टेलाई बाहिर छोड्नेछौं ताकि तिनीहरूले यी रोगहरूको भाइरसबाट मुक्त लार्भा बनाउन्। यी लामखुट्टे छोड्ने हाम्रो तयारी पूरा भएको छ। सरकारको स्वीकृतिको पर्खाइ मात्रै छ । सरकारले अनुमति दिएलगत्तै यी विशेष पोथी लामखुट्टेलाई खुल्लामा छाड्नेछौँ ।’

ICMR-VCRC develops special mosquitoes to control Dengue, Chikungunya

Read @ANI Story | https://t.co/fXdzQiSGvZ#ICMR #VCRC #Dengue #Chikungunya pic.twitter.com/3pLTjmJiwM

— ANI Digital (@ani_digital) July 7, 2022

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार डेंगु लामखुट्टेबाट विश्वभर फैलिने रोग हो । लामखुट्टे संसारको सबैभन्दा घातक प्राणी हो। यसको टोकाइ र यसबाट फैलिने रोगका कारण विश्वमा वर्षेनी करिब ४ लाख मानिसको मृत्यु हुने गरेको छ । जसमध्ये बालबालिका बढी प्रभावित भएका छन् । पश्चिमी देशका वैज्ञानिकहरूले पनि यस्तो काम गरिरहेका छन्, जसले विश्वमा लामखुट्टेको प्रजातिलाई कम गर्नेछ। यसका साथै उनीहरुबाट सर्ने रोगहरु पनि रोकिनेछ ।

फ्लोरिडा इन्टरनेशनल युनिभर्सिटीका जैविक विज्ञानका प्रोफेसर फर्नान्डो जी. नोरिगा र उनको टोली लामखुट्टेको प्रजनन स्वास्थ्य कम गर्न काम गरिरहेका छन्। यदि लामखुट्टेको प्रजनन क्षमता समाप्त वा कम भयो भने कम लामखुट्टे जन्मिनेछ। यसले लामखुट्टेको संख्या कम गर्नेछ। अर्थात् संसारलाई लामखुट्टेबाट सर्ने रोगबाट मुक्ति मिल्नेछ । तर, लामखुट्टेको प्रजाति नै अन्त्य हुन्छ कि भन्ने प्रश्न पनि छ ।

प्रो. फर्नान्डोले अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिकसँगको सहकार्यमा यो परियोजना सुरु गरेको बताए । उनले भने ‘हामी लामखुट्टेको प्रजनन क्षमता सक्रिय गर्ने हर्मोनको अध्ययन गरिरहेका छौं। यससँगै उनीहरुको यौन व्यवहार पनि बढ्छ । यदि हामीले लामखुट्टेमा यो हर्मोनको मात्रा कम गर्यौं भने, लामखुट्टेले प्रजनन गर्न सक्दैन। उनीहरुको सेक्स गर्ने इच्छा समाप्त हुन्छ । त्यसो भए धेरै लामखुट्टे जन्मिने छैनन्।

प्रो. फर्नान्डोले आनुवंशिक रूपमा परिमार्जित एडिस एजिप्टाई लामखुट्टेहरू सिर्जना गर्दैछन्, जसले यो हर्मोन बनाउन सक्दैन। यो लामखुट्टेले पहेँलो ज्वरो, डेंगु र जिकाको संक्रमण फैलाउने गर्छ । यो होइन कि यी लामखुट्टेले यौन सम्पर्क गर्दैनन् वा बच्चाहरू उत्पादन गर्न सक्षम हुनेछैनन्। उनीहरूले यी सबै काम गर्छन तर ती लामखुट्टेले कुनै किसिमको रोग फैलाउने छैन । किनकी त्यो हर्मोन मार्फत मात्रै उनीहरूमा कसैलाई हानी गर्ने व्यवहार हुन्छ ।